Bengt Berg và nhà thơ người Na Uy Jan Erik Vold tại Hà Nội.

Rất nhiều người Thụy Điển chúng tôi vẫn còn nhớ những nút bấm nhỏ: đỏ-xanh-vàng bao quanh bằng một vành trắng và bên trên có khẩu hiệu: CÙNG VỚI PHONG TRÀO GIẢI PHÓNG DÂN TỘC CỦA NHÂN DÂN VIỆT NAM. Ngày hôm nay, chiếc nút bấm ấy có giá trị như một lưu vật, nhưng khi đó nó chính là tín hiệu rằng, chúng tôi cùng tham gia vào phong trào đoàn kết với nhân dân Việt Nam. Phong trào này khởi phát ở Thụy Điển từ giữa thập kỷ 60, phát triển thành cao trào vào giữa những năm 70 và lan rộng mãi sau này. Khi ấy, chúng tôi tập hợp trên các đường phố, quảng trường, lắc những chiếc ca để quyên góp và hát những bài ca ngợi con người anh hùng bên dãy Trường Sơn hùng vĩ. Đỉnh điểm đầy phấn chấn nhất là trước ngày 1 tháng 5 năm 1975, khi đó quân đội Mỹ đã thua trận, vĩnh viễn rút khỏi miền Nam Việt Nam. Tôi còn nhớ lúc đó chỉ có tivi đen trắng, khi Leo Rannaleet dùng một viên phấn khoanh lại báo hiệu thời tiết bán đảo Bắc Âu, và Victor Vinde đã tường thuật sinh động sự kiện thời đại đang diễn ra ở bán đảo Đông dương mà tâm điểm là Việt Nam...

... Buổi sáng tháng hai năm 2019. Bên ngoài sân bay Arlanda được bao phủ bằng lớp mây mù. Tôi ngồi với cốc cà-phê chờ hãng hàng không Nga Aeroflot mở cửa lên máy bay. Đây là lần thứ ba tôi bay tới một đất nước xa xôi mà đã từng rất gần với chúng tôi, gần như một lời hứa.

Người đàn ông ngồi trong quầy đổi tiền ở sân bay lúc ấy tỏ ra rất hồ hởi. Anh ta không chỉ dừng lại hỏi khách hàng cần những chủng loại tiền gì, tờ đô la mấy đô, mà còn cặn kẽ hỏi tôi sẽ bay đến nước nào. À, Việt Nam! Anh ấy tươi cười khuyên tôi nên đổi sang tiền đồng. Trong túi ni-lông tiền đồng anh ấy đưa còn kẹp thêm một tờ hướng dẫn, ghi rõ: nếu quy ra tiền đô thì bỏ ba con số không và chia đôi. Nghĩa là, một cốc cà phê khoảng 20 ngàn đồng Việt Nam.

Tôi đến Hà nội theo lời mời của Hội Nhà Văn Việt Nam tham dự Liên hoan Thơ Quốc tế lần thứ III. Cùng đi có người bạn đồng nghiệp của tôi, nhà thơ người Na Uy Jan Erik Vold. Chúng tôi ở tại Nhà khách Chính phủ, 37 đường Hùng Vương, một con phố nằm ở trung tâm thủ đô Hà Nội. Trong khách sạn có khoảng 200 nhà thơ, nhà văn, nhà phê bình văn học, dịch giả và nhà xuất bản quốc tế từ khắp các châu lục. Hàng ngày các xe buýt có đánh số chuyên chở các đại biểu tới dự Lễ khai mạc, hội thảo và đọc thơ, các chương trình biểu diễn văn nghệ xung quanh thành phố Hà Nội và hai tỉnh Quảng Ninh và Bắc Giang.

Trong buổi khai mạc các lễ hội, đứng bên cạnh nhà thơ Hữu Thỉnh - Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam là nhà thơ Fernando Rendon (Colombia). Ông là sứ giả thơ ca toàn cầu, từng nhiều năm tổ chức các Liên hoan thơ quốc tế tại Medelin, Colombia. Fernando Rendon là người khởi xướng phong trào thơ ca thế giới – Thơ ca vượt biên giới và thế giới không ngăn cách.

Liên hoan Thơ Quốc tế tại Hà nội lần này, theo tôi, được ví như cuộc diễu hành văn hóa toàn cầu diễn ra trước cuộc gặp thượng đỉnh lần thứ hai giữa Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump và nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong-un. Chúng tôi được chứng kiến sự háo hức, nỗi mong chờ hòa bình cho bán đảo Bắc Á hiện trên từng khuôn mặt, nụ cười của người dân Việt Nam. Chúng tôi ngắm nhìn cờ của hai nước Hoa Kỳ và Bắc Triều Tiên được treo trên các cột đèn trong thành phố sáu, bẩy triệu dân này.

Ngoài ra ở Hà Nội chúng tôi còn được trải nghiệm những dòng xe máy đủ loại chạy hối hả, tạo nên bức tranh đặc biệt một thành phố Đông Nam Á. Để bước qua đường ở đây thật không đơn giản, phải đủ can đảm, cần hiểu biết quy luật và thói quen giao thông. Với tôi đây cũng là trải nghiệm thú vị.

Trong ngày khai mạc lễ hội thơ chúng tôi được tham dự nhiều hoạt động mang tính truyền thống diễn ra trong khuôn viên Văn Miếu - Quốc Tử Giám và cả trên đường phố. Trên các sân khấu, giữa các phần đọc thơ có biểu diễn ca múa của các nghệ sĩ trẻ, hát, đọc thơ, hoặc trình diễn thơ. Một vài nhà thơ đọc thơ mình với cảm hứng hùng tráng như đi thi thiên tài. Hòa đồng với không khí hôm ấy, tôi đã đọc một bài thơ ngắn sáng tác trong chuyến đi trước đây đã được dịch sang tiếng Việt:

Bài thơ về Việt Nam

Hơn 40 năm trước đây tôi viết

một bài thơ: Hà Nội

trái tim lưu đày

trong nhịp đập ta thong thả bước

về phía trước, trong tâm tưởng

Văn Miếu nơi bạn thả đồng xu

vào những khe nhỏ và những

cô gái trẻ líu lo

trên chiếc điện thoại, khi những

nén hương cháy dở

Chú ếch trườn trong hồ bán nguyệt

nước xanh

Khắp nơi, phụ nữ mặc áo lụa, đạp xe

Những bông hoa đầy ắp trong giỏ

rực rỡ sắc mầu

tỏa ngát hương thơm

Trên tấm bưu thiếp có hình Bác Hồ

ngồi trên chiếc ghế mây

trong bộ quần áo giản dị

với chiếc bút chì dài giữa ngón tay trỏ

và ngón cái giữ điếu thuốc mới châm

Những hình ảnh phản chiếu

trong gương mặt nước xanh

đôi tình nhân ngồi trong mưa phùn

và những người đơn côi

tràn đầy mơ ước

Và với tôi là những suy nghĩ vẩn vơ

tôi không hạnh phúc

và cũng không bất hạnh

chỉ thấy biết ơn khi mình có thể

khỏa lấp tâm hồn

bằng giây phút này, dưới cơn mưa

Hà Nội.

Điều khó quên trong chuyến đi thăm này, chúng ta thường gọi là thế giới thứ ba là sự tôn thờ thơ ca như sự biểu đạt. Người ta thường ngại ngùng khi ai đó xin chữ ký trong kỷ nguyên selfie điên rồ. Dòng thơ ca ào ạt đối với những con người ở mọi lứa tuổi đã chứng kiến vị trí bất diệt của thơ ca và không chỉ có tính hàm viện.

Chương trình lễ hội được phủ kín cả ngày lẫn tối. Chúng tôi được dịp trao đổi những suy nghĩ, tình cảm, trao cho nhau cardvisit để sẵn trong túi áo khoác. Chúng tôi phát hiện ra những miền đất mới lạ trên địa cầu đang ngày đêm đối mặt với bao thách thức. Những mối quan hệ mới kết nối và chúng tôi hiểu thêm khái niệm “khoảng cách và sự khác biệt” là hết sức giá trị để hiểu được ngôn ngữ và xóa đi biên giới quốc gia. Chúng tôi giống nhau, và cũng rất khác nhau, những cá nhân duy nhất, nhưng đều là con người trong thế kỷ 21 này.

Tôi hy vọng có dịp đăng một số bài thơ mà tôi cảm hứng từ những ngày ở Việt Nam. Lần này xin được đăng bài thơ của nhà thơ đồng nghiệp Mông Cổ Sendoo Hadaa. Bài thơ nói về miền quê vắng vẻ tựa nơi tôi đang ở, dù chúng tôi cách xa nhau vạn dặm. Bài thơ tên là Đêm trên sa mạc

Mặt trăng

ngủ quá ngọt ngào

với lời ban phúc của mẹ

Và cả sa mạc

chui vào thùng sữa

Như giấc mơ của cậu bé du mục

bé con.

Tôi gọi điện cho Erik Eriksson, trước đây là phóng viên cho tờ báo Aftonbladet, người từng tường thuật diễn biến cuộc chiến tranh ác liệt từ Việt Nam cho đài truyền hình Thụy điển và cả Bắc Mỹ. Tất nhiên có rất nhiều ký ức và trải nghiệm mà ông ta có thể truyền đạt lại, nhưng có một chi tiết đặc biệt toát lộ khi chúng tôi nói chuyện. Ông kể, một sáng tháng 5 năm 1975 tại thành phố Hồ Chí Minh (tên cũ là Sài Gòn), khi quân Mỹ bại trận rút lui, Erik Eriksson ngồi trong khuôn viên khách sạn Continental và uống cà phê với một nhiếp ảnh gia người Thụy điển, một cậu bé lẹt xẹt bước tới mời mua sách báo. Trong số đó có cuốn “Người Mỹ trầm lặng” nói về giai đoạn kết thúc chiến tranh của Pháp ở Đông Dương, phóng viên chiến tranh người Anh Fowler thủ vai chính (bộ phim dựa trên tiểu thuyết của Graham Greens năm 1995). Điều kỳ lạ là Erik Eriksson đã ngồi đúng chỗ trong khách sạn trong tiểu thuyết của Greens, trong một cuộc chiến tranh thực dân khác. Erik Eriksson đã mua ngay cuốn sách này, nơi mà cách đây 30 năm nhà báo chiến tranh người Anh kia đã từng ngồi.

Hiện có rất ít nhà thơ Việt Nam được dịch sang tiếng Thụy điển. Tuyển tập thơ Cho ngày hôm qua. Mười hai nhà thơ Việt Nam (Nxb Tranan, năm 2009) là một cuốn sách hay của các nhà thơ đương đại. Nhà thơ Mai Văn Phấn là một trong số đó. Tôi may mắn gặp anh vài lần tại Liên hoan thơ lần này. Ngoài một số bài thơ của Mai Văn Phấn được Erik Bergqvist và Maja Thrane tuyển dịch trong tập thơ Nhịp Mùa Thu (Nxb Tranan, 2017) tôi còn được đọc thêm một số tập thơ tiếng Anh và tiếng Pháp khác nữa của anh. Trong cuộc trò chuyện với chúng tôi, Mai Văn Phấn đã nói về những giấc mơ thi sĩ của mình. Giấc mơ với các nhà thơ nói chung là một cõi sống, sự khao khát, ẩn ức được hiển lộ, tỏ bày trong tác phẩm. Giấc mơ còn thỏa mãn mọi chức năng, như một sự che chở nhạy cảm với đời sống bên ngoài và là phương tiện để đi sâu vào thế giới nội tâm.

“Nhắm mắt thấy em không rộn ràng như khi mở mắt. Nhưng sự im lặng của em vang lên những âm thanh kỳ lạ, mách bảo tình yêu đã thấm vào cây cối, đường xá, phố nhà, vào vườn tược, ruộng nương, sông suối... Từ nay ta không cần nghi ngờ điều gì khi nhắm mắt”

(Trích từ bài thơ văn xuôi Nhắm mắt của Mai Văn Phấn).

Sau Liên hoan Thơ, các nhà thơ chúng tôi có dịp đi thăm quan các phố cổ Hà Nội. Gặp những con người thân thiện và luôn vội vàng, những thiếu nữ xinh đẹp, đủ các mẫu mốt. Những ngõ nhỏ chi chít, vỉa hè làm nơi đỗ xe máy, mùi thơm của các quán hàng ăn, thuốc Bắc bay ra, lan tỏa một hương vị đặc biệt... Ngày cuối cùng ở Hà Nội tôi tranh thủ tới thăm Viện Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam. Tôi ngắm mãi bức tranh Hồ Chủ tịch làm việc trong ngôi làng hẻo lánh dưới ánh trăng. Khuôn mặt của Ngài đầy ưu tư nhưng lan tỏa một ánh sáng đặc biệt. Không gian trong bức tranh tươi tốt tre trúc, dòng suối, cánh đồng... Trong không gian trang trọng và thanh tĩnh này, tôi như nghe thấy tiếng suối trong một bài thơ của Ngài viết đã lâu. Từ nơi đây, giờ phút đẹp đẽ ấy đã gợi những kỷ niệm tuổi trẻ của tôi sống lại, cùng những người Thụy Điển ủng hộ cuộc kháng chiến giải phóng dân tộc của nhân dân Việt Nam. Kỷ niệm ấy, trong tưởng tượng của các nhà thơ chúng tôi chính là hương thơm của ký ức, luôn được lưu giữ và lan tỏa mãi.

Xin cảm ơn Hội Nhà Văn Việt Nam đã mời tôi tham dự Liên hoan Thơ Quốc tế lần này. Đây là cơ hội để tôi trở lại Việt Nam, gặp gỡ những con người, mà cha ông họ từng để lại trong tâm trí chúng tôi những hình ảnh tuyệt đẹp. Tôi luôn tin vào tính cách, lòng quả cảm của con người Việt Nam, hiện nay và mãi sau này.

Mimmi Diệu Hường Bergström | Báo Văn nghệ

Dịch và giới thiệu từ tiếng Thụy Điển

----------------

Bài viết cùng chuyên mục