 |
| Ảnh nguồn Internet |
Trong ngành xuất bản thế giới, từ lâu nhóm Big Five đã là những “ông lớn” không thể bỏ qua. Họ gồm Penguin Random House, MacMillan, HarperCollins, Simon & Schuster và Hachette Book Group. Tại Mỹ, nhóm này kiểm soát tới khoảng 80% thị trường xuất bản sách.
Đối với một tác giả bình thường, để ra mắt một cuốn sách thông qua Big Five, và cả các nhà xuất bản truyền thống khác, thường mất rất nhiều thời gian, có thể lên tới cả năm, từ gửi bản thảo, bình duyệt bản thảo, xem xét hợp đồng bản quyền đến kế hoạch ra mắt và các hoạt động tiếp thị liên quan (nếu có). Quá trình này đã làm nản lòng nhiều cây viết trẻ, mới và chưa có nhiều mối quan hệ trong giới xuất bản.
Tuy nhiên, quy trình xuất bản truyền thống này cùng sự thống trị của các nhà xuất bản lớn, đang bị thách thức đáng kể từ các nền tảng tự xuất bản như Amazon Kindle Direct Publishing (KDP) (2007) hay những nền tảng phân phối nội dung trực tuyến như Wattpad (từ 2006) hay gần đây hơn là Substack (2017).
Theo The Dispatch, trong kỷ nguyên mạng xã hội thống trị tiếp thị tiêu dùng và sức ảnh hưởng của những KOL (người nổi tiếng trên mạng xã hội) có thể lớn hơn các biên tập viên hay nhà phê bình, các nền tảng xuất bản tự do và đầy tham vọng mới trên đang tận dụng được thế mạnh công nghệ và nhanh chóng tiếp cận được một lượng lớn người dùng. Theo số liệu tháng 10/2024, Amazon KDP xuất bản hơn 1,4 triệu cuốn sách mỗi năm và trả hơn 300 triệu USD tiền bản quyền cho các tác giả trên nền tảng này.
Còn Wattpad, tính tới tháng 6/2024, họ có hơn 89 triệu người dùng từ 190 quốc gia và vùng lãnh thổ, theo thông tin trên chính Wattpad. Substack cũng đã có hơn năm triệu người dùng đăng ký trả phí tính tới tháng 3 năm nay, theo The Hollywood Reporter.
Một điểm yếu khá lớn của cách xuất bản truyền thống là nhà văn thường không được kết nối trực tiếp với độc giả. Và chính điều này đã khiến nhiều tác giả, kể cả đã thành danh, tìm đến những nền tảng như Wattpad hay Substack. Sophia Efthimiatou, người đứng đầu bộ phận quan hệ xuất bản và sự kiện tại Substack, cho biết: “Ngày càng có nhiều nhà văn sử dụng Substack để chia sẻ tác phẩm dài thành nhiều kỳ và xây dựng lượng độc giả tận tụy, gắn bó trong suốt quá trình này”. Những ví dụ điển hình là nhà văn Ted Gioia với cuốn Music to Raise the Dead hay Patti Smith với tác phẩm The Melting.
Efthimiatou cho biết: “Không giống như các nền tảng tự xuất bản khác, Substack là một không gian sống động và trực tiếp. Tại đây, các tác giả có thể tập hợp những người ủng hộ tích cực nhất của mình và duy trì sự kết nối với họ lâu dài, không chỉ khi cuốn sách được xuất bản”.
Một lợi ích lớn khác của việc sử dụng các nền tảng tự xuất bản là tác giả vẫn giữ toàn quyền kiểm soát tác phẩm. Quyền tự chủ này là động lực thúc đẩy Philip Graham, tác giả của chín cuốn sách hư cấu và phi hư cấu, tự xuất bản cuốn sách mới nhất của mình, What the Dead Can Say. Graham chia sẻ rằng cuốn tiểu thuyết này là “cuốn sách trung tâm” trong sự nghiệp của ông và phải mất hơn 30 năm để viết, do đó ông không muốn bất kỳ ai can thiệp vào quá trình sáng tạo.
Graham đã tự in các bản mềm và gửi miễn phí tới nhiều thư viện trên khắp nước Mỹ.
Ấn bản in không hướng đến mục đích thương mại nên chỉ có bìa đơn giản và thậm chí không có tên tác giả. Loại sách này “sẽ không thể tồn tại trong thế giới thương mại mà chúng ta vẫn thường thấy trong ngành xuất bản”, Graham cho biết.
Và điều quan trọng hơn, Graham giữ tới 94% doanh thu từ phiên bản trực tuyến của cuốn sách, một tỷ lệ chưa từng thấy trong ngành xuất bản truyền thống.
Tuy nhiên, giữa các nền tảng tự xuất bản và phân phối nội dung lớn cũng có điểm mạnh và điểm yếu riêng. Trong khi Amazon KDP thiên về xuất bản, trao quyền cho các tác giả kiểm soát từ khâu viết, biên tập, đến tiếp thị và phân phối, thì Wattpad và Substack thiên nhiều hơn về tạo không gian cho nhà văn xây dựng và lưu trữ nội dung, kết nối với không chỉ với các nhà văn khác mà còn với công chúng và từ đó xây dựng tên tuổi.
Đi sâu hơn vào Wattpad và Substack, cũng có sự khác biệt trong chiến lược phát triển của hai nền tảng này. Wattpad, từ lâu đã nổi tiếng là một kho tiểu thuyết lớn, đặc biệt là các câu chuyện fanfic (do người hâm mộ viết). Rất dễ dàng tìm thấy các câu chuyện được sáng tác dựa trên bộ Harry Potter, với nhân vật chính là cặp đôi Dramione (Draco Malfoy và Hermione Granger) hay dựa trên khuôn mẫu ca sĩ Harry Styles.
Một ví dụ thành công điển hình là Anna Todd. Todd đã sáng tác câu chuyện fanfic về Harry Styles trên Wattpad bằng chính chiếc điện thoại của mình. Có tên là After, tác phẩm này trở thành một trong những câu chuyện thành công nhất của Wattpad cho đến nay. After cũng được xuất bản dưới dạng bìa mềm vào năm 2014 và sau đó được chuyển thể thành phim vào năm 2019.
Tất nhiên, Wattpad không chỉ toàn truyện fanfic. Gina Musa, tác giả của tác phẩm gây sốt trên Wattpad Bootcamp cho biết: “Nền tảng này có rất nhiều thể loại. Bạn có thể dễ dàng tìm thấy tác phẩm thuộc sở thích của mình hoặc tác phẩm của bất kỳ thể loại nào khác”.
Dù vậy, theo Musa, “chủ đề lãng mạn là xu hướng được ưa chuộng nhiều trên Wattpad”, vì nền tảng này có một lượng lớn độc giả và tác giả là phụ nữ trẻ. Do vậy, Wattpad dường như là một nền tảng thích hợp với những cây viết muốn phát triển mảng nội dung này.
Theo The Dispatch, Substack đang được cả các nhà văn trẻ và lão luyện tận dụng để thử nghiệm những lối sáng tạo và cách viết mới. Từ những câu chuyện cá nhân đến chính trị, các chủ đề được đề cập trên nền tảng này bao gồm toàn bộ sở thích và hành động của con người, từ biến đổi khí hậu, sức khỏe cơ thể đến thế giới AI hay khung cảnh cắm trại sang trọng ở Tuscany.
Trong khi những cây viết nghiệp dư đăng các tác phẩm đang viết dở theo đam mê của họ lên Substack, chia sẻ về niềm vui và sự khó khăn của việc viết lách cũng như cổ vũ lẫn nhau, thì những cây viết thành danh sử dụng Substack để thử nghiệm các phong cách mới và xây dựng mối quan hệ với độc giả.
Người chiến thắng Giải thưởng Sách Quốc gia Mỹ Sherman Alexie đã đăng tiểu thuyết, thơ và tiểu luận trên Substack. Chuck Palahniuk, được biết đến với cuốn Fight Club, cũng đã đăng tiểu thuyết trên trang Substack cá nhân. Ngoài ra còn nhiều cái tên khác, như George Saunders, Mary Gaitskill, Catherine Lacey và Elif Batuman. Họ đều có tài khoản Substack nhiều lượt theo dõi và đã xuất bản nhiều tác phẩm phi hư cấu về văn học và cuộc sống.
Vào tháng 3 năm nay, một bài báo trên tạp chí New York Times đã nhận xét: “Đây là thời điểm của Substack... Nền tảng này đã thoát khỏi khởi đầu khiêm tốn để trở thành một tập thể hùng mạnh quy tụ những tiếng nói độc lập”.
Tuy nhiên, việc sử dụng các nền tảng phân phối nội dung trực tuyến không chỉ có màu hồng., việc vun đắp và duy trì lượng độc giả trung thành đòi hỏi thời gian và sự chú tâm. Lúc này, họ không chỉ sáng tạo nghệ thuật của riêng mình mà còn phải tự xây dựng thương hiệu cá nhân, điều có thể khiến nhiều tác giả lui bước, The Dispach nhận định.
Ngoài ra, việc dựa vào độc giả để kiếm sống cũng khiến tác giả có nguy cơ trở thành nạn nhân của độc giả. Sự sáng tạo của họ có thể bị phụ thuộc vào mong muốn của người hâm mộ thay vì đi theo tầm nhìn nghệ thuật của riêng bản thân.
Nhưng dù muốn hay không, trong nền kinh tế công nghệ và nền văn hóa bị ám ảnh bởi KOL, có vẻ như việc tiếp cận các nền tảng trực tuyến là điều cần thiết để kiếm sống tốt được bằng nghề viết sách.
Với Musa, Wattpad luôn là một nền tảng tuyệt vời cho những người mới vào nghề viết tiểu thuyết, đặc biệt là với chức năng nhận phản hồi từ độc giả. Musa bày tỏ: “Bạn vẫn sáng tạo theo ý muốn, trong khi việc hiểu được nhu cầu của độc giả có thể giúp bạn xây dựng nội dung theo hướng gần gũi hơn với họ”.
