 |
| Nhà văn Pháp Annie Ernaux, được trao giải Nobel Văn học năm 2022. |
Trong cuộc phóng vấn liền sau thông báo chính thức về Giải Nobel Văn học 2022, Viện sĩ Anders Olsson, Chủ tịch Ủy ban Nobel Văn học của Viện Hàn lâm Khoa hoc Hoàng gia Thụy Điển đã nhận xét về sự nghiệp văn học của Annie Arnaux: “Đó là một bài văn xuôi rất mạnh mẽ, ngắn gọn và không khoan nhượng”.Viện Hàn lâm Khoa hoc Hoàng gia Thụy Điển nêu lí do trao giải thưởng Nobel văn học 2022 cho Annie Arnaux là: “vì lòng dũng cảm và sự nhạy bén lạnh lùng mà bà đã khám phá ra gốc rễ, sự ghẻ lạnh và những hạn chế chung của kí ức cá nhân” (for the courage and clinical1 acuity with which she uncovers the roots, estrangements and collective restraints of personal memory).
Nhà văn Annie Arnaux có tên khai sinh là Annie Thérèse Blanche Duchesne. Bà sinh ngày 1 tháng 9 năm 1940, tại Lilebonne, thuộc tỉnh Seine-Maritime, trong vùng Normandie ở miền Bắc nước Pháp. Bà trải qua thời thơ ấu và tuổi trẻ tại Yvetot, một thị trấn nhỏ cũng thuộc vùng Normandie, cách Rouen 32km, cách Le Havre 46km, và cách bở biển Côte d’Albâtre ở Saint-Valery-en-Caux 28km. Gia đình của Annie Arnaux thuộc tầng lớp bình dân. Cha và mẹ của bà là nông dân, công nhân, về sau mở một tiệm bán tạp hóa và cà phê, để làm kế sinh nhai cho cả gia đình. Sau tốt nghiệp trung học, bà theo học tại các trường Đại học Rouen, Đại học Bordeaux và trở thành giáo viên dạy tiếng Pháp. Bà ôm ấp giấc mơ viết văn từ thời còn bé nhưng mãi đến khi lập gia đình, đi dạy học, có hai con… bà mới thực hiện được giấc mơ này. Bà là một nhà văn lấy cuộc đời của mình làm chất liệu cho những cuốn sách của mình. Bà không ngại kể những câu chuyện tình yêu và tình dục của mình. Bà từng phát biểu: “Tôi viết về những cuộc tình của tôi và sống với những cuốn sách của tôi”.
Giờ đây Annie Arnaux đã ở tuổi 82, là nhà văn nữ thứ 17 thắng giải Nobel Văn học, tỏ ra vui mừng, hạnh phúc bước vào tòa lâu đài rực rỡ của văn chương thế giới, song rất ít người biết rằng, để trở thành một Nhà Văn, bà đã phải trả giá bằng hạnh phúc đang thời kì nồng ấm nhất của mình. Đó là vào năm 1974, khi bà viết tác phẩm đầu tay Les Armoires vides (Những chiếc tủ trống) - là một tự truyện, kể về thời tuổi trẻ của bà, kể cả lần bà làm tình đầu tiên và phải phá thai năm 18 tuổi - để không bị chồng dè biểu, can ngăn và để có thời giờ tự do ngồi viết, bà đã phải nói dối với chồng là đang làm luận án tiến sĩ.
Năm 1984, cuốn tự truyện mới La Place (Nơi chốn) của bà được trao giải Renaudot. Cuốn sách này đã được dịch sang tiếng Việt với nhan đề Một chỗ trong đời, người dịch là dịch giả Nguyễn Thị Thúy An, do NXB Hội Nhà văn phối hợp với Trung tâm Văn hóa Nhã Nam văn ấn hành vào năm 2016.
Năm 2008, cuốn tiểu thuyết tiêu biểu nhất của bà là Les Années (Năm tháng), đã được NXB Gallimard phát hành và liên tiếp nhận được các giải thưởng văn học giá trị. Cũng trong năm này, Annie Arnaux nhận giải thưởng Prix de la langue française, vinh danh toàn bộ sự nghiệp văn chương của bà. Năm 2019, tạp chí Le Monde đã xếp cuốn Les Années của Annie Arnaux vào danh mục 100 tác phẩm văn chương sáng giá nhất của nền văn học Pháp.
Năm 2016, Annie Arnaux xuất bản tác phẩm Mémoire de fille (Kí ức của cô gái) mà bà từng hoãn viết nhiều lần. Bà kể lại: “Tôi bị ám ảnh bới ý nghĩ mình có thể chết mà không kịp viết về cô gái ngay từ rất sớm đã được tôi đặt cho cái tên “cô nàng năm 58”, “để làm sao nhắt cô nàng Annie Duchesne đó, để sao cho có thể “phá hủy cô gái từng là mình” (Dẫn theo lời giới thiệu tác phẩm). Tác phẩm này cũng đã được dịch sang tiếng Việt với nhan đề là Hồi ức thiếu nữ, người dịch là dịch giả Bảo Chân, cũng do NXB Hội Nhà văn phối hợp với Nhã Nam ấn hành vào năm 2021. Như thế, có nghĩa là ở Việt Nam đã tiếp nhận tác phẩm văn học của Annie Arnaux từ trước khi Annie Arnaux được Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển gọi tên.
Annie Ernaux là một nhà văn nữ đương đại “đấu tranh không mệt mỏi chống lại phân biệt và bất công xã hội, bà đặc biệt tiên phong trong phong trào chống lại nạn bất bình đẳng giới”2. Bà trở thành một nhân vật nữ quyền. Thông qua các tác phẩm của mình, bà đã tạo ra một trường ảnh hưởng về sự gần gũi của một người phụ nữ đã lớn lên cùng những biến động của xã hội Pháp đương thời. Bà đã không ngừng khám phá trải nghiệm của một cuộc sống được đánh dấu bởi sự chênh lệch lớn về giới tính, ngôn ngữ và giai cấp. Bà đã dám viết ra những điều mà người khác không dám viết, như việc bà phá thai, ghen tuông và những trải nghiệm của chính bản thân bà khi bị người tình phụ bạc, bỏ rơi. Bà đã lấy chính cuộc đời và những trải nghiệm của chính mình làm thành nguồn tài nguyên văn học phong phú và đã sáng tạo ra những tác phẩm văn học giá trị bằng một phong cách trung tính, khách quan, không phán xét, không ẩn dụ, mà bà gọi là “văn chương phẳng” (écriture plate), nó lao thẳng vào người đọc.
Trả lời Đài truyền hình Thụy Điển SVT, Annie Arnaux coi việc bà nhận giải thưởng Nobel Văn học 2022 là một “vinh dự rất lớn” đồng thời là một “trách nhiệm”, vì điều đó “là để làm chứng cho một hình thức công bằng, công lý, trong mối quan hệ với thế giới”. Hiểu được điều này, ta sẽ có thêm lí thú khi đọc lời chúc mừng Annie Arnaux đoạt Giải Nobel Văn học 2022 của nhà văn Édouard Louis trên Instagram: “Bravo Annie, thật là một ngày tuyệt vời cho văn học chiến đấu”. Nữ nhà văn Pháp Annie Arnaux là một bài văn xuôi rất mạnh mẽ…
Bùi Xuân
1. Có lẽ lấn cấn nhất với các dịch giả khi dịch câu văn này của Viên Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển nằm ở chữ “clinical”. Từ “clinical” có nghĩa là lâm sàng (sử dụng phổ biến trong y học) và lạnh lùng. Chúng tôi xin dịch là “lạnh lùng”.
2. Theo Từ điển mở Wikipedia tiếng Việt.
