Trong dòng chảy bất tận của thời gian, ký ức luôn là con sóng vỗ về tâm hồn, lúc ào ạt, dữ dội, lúc nhẹ nhàng, êm ái. Tập tản văn Bóng cũ mùa xưa (NXB Hội Nhà văn – 2024) của nhà văn Trịnh Đình Nghi chính là một con thuyền chở đầy những ký ức êm đềm ấy. Từng trang viết từ tập tản văn này đã đưa người đọc ngược dòng thời gian trở về với không gian làng quê Bắc bộ thân thương, nơi những giá trị văn hóa truyền thống vẫn còn vẹn nguyên giá trị.

Bóng cũ mùa xưa không chỉ đơn thuần là những trang viết ghi chép lại những điều mà tác giả đã trải nghiệm qua, mà còn là một bức tranh sống động, chân thực, thấm đẫm cảm xúc về cuộc sống, con người, văn hóa và những giá trị tinh thần đã ăn sâu vào tiềm thức của người Việt. Bằng ngòi bút mộc mạc, giản dị mà tinh tế, tác giả nhẹ nhàng dẫn dắt người đọc bước vào một thế giới ký ức đầy ắp những hình ảnh thân thuộc: bóng tre làng rợp mát, tiếng trống vọng ngân, hương sen tàn thoang thoảng và những món ăn dân dã đượm nồng hương vị quê nhà.

Hành trình trở về miền ký ức thân thương ấy được Trịnh Đình Nghi khéo léo chia thành từng chặng qua gần 200 trang viết mà trong đó, mỗi bài viết là một mảnh ghép nhỏ, tinh tế, góp phần kiến tạo nên bức tranh toàn cảnh, đầy sống động về một làng quê Bắc bộ điển hình, đậm đà bản sắc văn hóa truyền thống của người Việt. Ấy là những món ăn vô cùng dân dã, quen thuộc của vùng đồng bằng Bắc bộ như canh cua đồng, canh ngó khoai, rau tầm bóp, củ niễng, khoai lang khô, những món ăn từ cá diếc, cá mòi, cào cào, muồm muỗm hay món cốm thơm bùi vị của đất trời. Ấy là cái nếp sinh hoạt đời thường, tưởng chừng như giản dị và quen thuộc, như bóng tre, tiếng trống, ao làng, cho đến những phong tục tập quán mang đậm dấu ấn văn hóa như ăn cỗ, tắm nước thơm đêm giao thừa, đi chùa ngày xuân, Tết Trung thu, Tết Nguyên đán…, tất cả đều được tác giả tái hiện một cách chân thực, chi tiết và giàu xúc cảm. Không dừng lại ở việc khắc họa bề ngoài của sự vật, hiện tượng, sự việc, Trịnh Đình Nghi còn đi sâu phân tích ý nghĩa, giá trị văn hóa, tinh thần ẩn chứa trong mỗi phong tục, tập quán, món ăn, loài hoa, trò chơi dân gian. Ông như một người hướng dẫn viên tận tình, không chỉ giới thiệu những cảnh quan bên ngoài mà còn giải thích cặn kẽ về lịch sử, nguồn gốc và ý nghĩa sâu xa của từng nét văn hóa.

Đặc biệt, bên cạnh những hình ảnh cụ thể, sống động về làng quê, tác giả còn tập trung khắc họa đậm nét tình làng nghĩa xóm ấm áp, sự đùm bọc, sẻ chia giữa người với người. Những buổi gặt lúa chung, cùng nhau đổ mồ hôi trên những cánh đồng vàng, tiếng trống làng báo tin vui buồn, những bữa cỗ quê sum vầy, ấm cúng… tất cả đều thể hiện rõ tinh thần cộng đồng, sự gắn bó keo sơn giữa những người dân quê, của tình làng nghĩa xóm. Đó là một xã hội thu nhỏ, nơi tình người được đề cao, sự sẻ chia và giúp đỡ lẫn nhau trở thành lẽ sống.

Những giá trị văn hóa truyền thống được trân trọng chính là điểm nhấn làm lay động lòng người ở Bóng cũ mùa xưa. Đó chính là sự trân trọng, nâng niu của tác giả đối với từng vẻ đẹp, từng giá trị văn hóa, dù là nhỏ bé nhất. Trịnh Đình Nghi không chỉ ghi chép lại những nét văn hóa đã tồn tại mà còn thể hiện sự thấu hiểu sâu sắc về ý nghĩa của chúng. Qua câu chuyện về nghi lễ phóng sinh, tác giả gửi gắm ý nghĩa nhân văn sâu sắc về tình yêu thương và tôn trọng sự sống, về mối quan hệ hài hòa giữa con người với thiên nhiên. Hình ảnh hoa sen tàn được miêu tả không chỉ là vẻ đẹp tinh khiết, thanh cao mà còn là biểu tượng của sức sống mãnh liệt, tượng trưng cho sự trường tồn của những giá trị tinh thần cao đẹp của dân tộc. Tục lệ tắm nước thơm đêm giao thừa, đi chùa ngày xuân không chỉ đơn thuần là những nghi lễ mang tính hình thức, mà còn là ước mong thanh tẩy tâm hồn, cầu chúc may mắn, an lành cho năm mới. Mỗi phong tục, tập quán đều mang trong mình một câu chuyện, một giá trị văn hóa sâu xa, được tác giả khai thác và truyền tải một cách tinh tế.

Dòng chảy cảm xúc và nỗi niềm của tác giả toát lên một cách thật tự nhiên trong Bóng cũ mùa xưa. Mỗi trang viết không chỉ là tập hợp những ký ức rời rạc, mà là dòng chảy cảm xúc sâu lắng, chân thành của Trịnh Đình Nghi, chạm đến trái tim người đọc bằng những rung cảm gần gũi. Nỗi nhớ quê hương da diết, tình yêu sâu nặng với mảnh đất chôn nhau cắt rốn bao trùm lên toàn bộ tác phẩm. Nỗi nhớ ấy hiện hữu trong từng chi tiết, từng hình ảnh, từ bóng tre, tiếng trống đến hương cốm, canh cua đồng, cá diếc kho lá phèn đen. Đó không chỉ là nỗi nhớ về những điều đã qua, mà còn là sự trân trọng, gìn giữ những giá trị văn hóa, tinh thần đã gắn bó suốt cuộc đời. Xen lẫn nỗi nhớ là sự tiếc nuối, xót xa trước những đổi thay của làng quê theo dòng chảy của thời gian và sự phát triển của xã hội. Những cánh đồng cò bay thẳng cánh nay đã thu hẹp, nhường chỗ cho những công trình hiện đại, nhà tranh vách đất dần nhường chỗ cho nhà cao tầng, những phong tục, trò chơi dân gian dần mai một, chìm vào quên lãng. Nỗi tiếc nuối ấy không chỉ của riêng tác giả mà còn là nỗi niềm chung của bao người con xa quê, chứng kiến sự mai một của những giá trị truyền thống.

Tuy nhiên, dù mang trong mình nỗi tiếc nuối, Trịnh Đình Nghi vẫn dành trọn niềm tự hào cho quê hương, cho những con người chân chất, nghĩa tình và những giá trị văn hóa tốt đẹp. Niềm tự hào ấy được thể hiện qua những trang văn miêu tả tỉ mỉ, chi tiết về từng phong tục, món ăn, trò chơi. Ông trân trọng những kỷ niệm tuổi thơ, những bài học về đạo lý, tình làng nghĩa xóm đã được vun đắp từ mảnh đất quê hương.

Ngôn ngữ và giọng văn đặc sắc một lần nữa được Trịnh Đình Nghi thể hiện trong Bóng cũ mùa xưa. Đó là thứ ngôn ngữ gần gũi, giản dị, đậm chất dân dã Bắc Bộ, với nhiều thành ngữ, tục ngữ, ca dao, mang đến cho người đọc cảm giác chân thực, gần gũi như đang nghe một câu chuyện kể bên hiên nhà. Nhưng ẩn sau vẻ ngoài mộc mạc ấy là sự tinh tế trong lựa chọn từ ngữ, xây dựng hình ảnh, sử dụng các biện pháp tu từ, giúp những câu chuyện trở nên sống động và giàu sức gợi. Xen lẫn cảm xúc sâu lắng là giọng văn hóm hỉnh, dí dỏm, với những câu chuyện tiếu lâm, tình huống hài hước, mang đến tiếng cười nhẹ nhàng, làm cho trang viết thêm sinh động và cuốn hút.

Với Bóng cũ mùa xưa, độc giả, đặc biệt là những người con xa quê, dễ dàng tìm thấy sự đồng cảm sâu sắc. Những hình ảnh, kỷ niệm mà Trịnh Đình Nghi gợi nhắc đều rất gần gũi, thân thuộc, khơi dậy những ký ức tuổi thơ, những kỷ niệm về làng quê yêu dấu. Những trang viết chân thực, giàu cảm xúc ấy lay động lòng người, khơi dậy tình yêu quê hương, đất nước và niềm tự hào về những giá trị văn hóa truyền thống. Tác phẩm khiến chúng ta như muốn sống chậm lại giữa nhịp đời đang hối hả hôm nay, như một lời nhắc nhở ta về cội nguồn, về những điều tốt đẹp của quê hương, khơi gợi những suy ngẫm về cuộc sống, về sự đổi thay của làng quê, về mối quan hệ giữa con người với con người, giữa con người với thiên nhiên, với những nét đẹp của văn hóa, truyền thống.

Có thể nói, Bóng cũ mùa xưa không chỉ là một cuốn sách rất đáng để đọc, mà còn là một chiếc cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, giữa làng quê và thành thị, giữa những thế hệ người Việt, giúp chúng ta hiểu hơn về cội nguồn và trân trọng hơn những giá trị văn hóa tốt đẹp của dân tộc mình.

Hải Phòng, ngày 17/12/2024