Trong cuốn tiểu thuyết “Bản chất của người”, tác giả Han Kang (Hàn Quốc, Nobel Văn chương 2024) đã mạnh mẽ bước vào vùng ký ức đau đớn để viết về một sự kiện lịch sử đầy đau thương. Bà cho chúng ta thấy sự sống mong manh đến như thế nào, ranh giới mờ mịt giữa thiện và ác, về sự bất ổn của lương tâm khi quyền lực và lòng tham con người đã đủ lớn. Trong tác phẩm này, Han Kang đã đặt ra một câu hỏi lớn cho chính bản thân bà cũng như những độc giả của bà: “Nếu vậy, câu hỏi còn lại đối với chúng ta chính là: Con người là gì? Và để con người không trở thành thứ gì đó khác, thì chúng ta phải làm gì?”

Han Kang và các tác phẩm.

Không phải ai cũng có thể trả lời được câu hỏi “con người là gì?” – nghe có vẻ đầy tính triết lý nhưng thực chất nếu chúng ta hiểu rõ về bối cảnh lịch sử của người dân Hàn Quốc tại Gwangju lúc bấy giờ thì sẽ hiểu được phần nào tại sao những câu hỏi như thế này lại đi theo xuyên suốt tác phẩm trong từng chương và từng nhân vật.

Vào tháng 5 năm 1980, tại thành phố Gwangju, Hàn Quốc bùng nổ một cuộc nổi dậy chống lại chế độ độc tài quân sự mới lên nắm quyền sau cuộc đảo chính của Chun Doo-hwan. Ban đầu chỉ là những cuộc biểu tình của sinh viên đòi dân chủ. Nhưng khi quân lính được điều đến , tiếng hô khẩu hiệu nhanh chóng bị thay thế bằng tiếng súng. Đối mặt với hàng trăm sinh viên cùng với người dân, quân đội chính phủ huy động lực lượng quân lính cùng với các vũ trang hạng nặng như súng, xe tăng để khống chế đoàn biểu tình. Trong vòng mười ngày đã có tới nhiều người (con số thực bị che giấu bởi chính phủ) dân thường bị tàn sát dã man, người sống sót thì bị bắt giữ, tra tấn, khá nhiều trường hợp được tính là mất tích.

Trong nhiều năm, chính quyền tìm cách xóa bỏ sự kiện này khỏi ký ức tập thể. Các nhân chứng bị bịt miệng, báo chí bị kiểm soát, và nỗi sợ hãi bao trùm toàn thành phố Gwangju. Giống như nội dung trong chương cuối “Ngọn đèn tuyết phủ”, bố mẹ Han Kang ngoài đời luôn thì thầm to nhỏ với nhau để giấu bà về tình hình đất nước, cho đến khi một lần tò mò lấy cuốn sách mà bố mẹ đã giấu kín ra coi, một khuôn mặt của người phụ nữ bị lưỡi lê chém toác má và cổ đã khiến cho tâm hồn yên bình của bà lúc bấy giờ trở nên xáo động. Có thể thấy rằng bà đã lớn lên trong một xã hội nơi cái chết của hàng trăm người được gói gọn trong sự im lặng. Bản chất của người chính là tiếng nói để Han Kang có thể đào sâu vào những ký ức bất tử ấy, không chỉ bằng việc kể lại các sự kiện, mà bằng cách trao thân thể và tiếng nói cho những người bị tước đoạt chúng. Không ủy mị, không cường điệu hóa câu chuyện của mỗi số phận, Han Kang cạo sạch lớp cảm xúc trên trang văn bản của mình bằng giọng văn trung tính. Nó như một sư tương phản mạnh với những sự kiện đầy đau thương trong tác phẩm và chính nhờ thế tác phẩm này lại càng trở nên ám ảnh với bạn đọc.

Tác phẩm bao gồm 6 chương cùng một chương kết cuối cùng. Giống như những thước phim với nhiều góc quay đầy chân thực, mỗi con người trong từng chương đều sống động, đặc biệt trong “Chương 2: Hơi thở đen”, tác giả đã sử dụng điểm nhìn của một linh hồn sau khi bị giết chết bởi quân lính. Đấy là linh hồn của Jeong Dae đang quẩn quanh xác mình giữa núi thi thể. Nữ tác giả gợi lên một không gian đầy xác thịt và máu, xác người chất đầy lên nhau như một con quái vật nhiều tay chân to lớn, nhưng nỗi cô đơn vất vưởng của các linh hồn mới chính là ca khúc u uất đầy ám ảnh. Khi chết đi, linh hồn vẫn thấy được thi thể của chính mình. Chi tiết này trở nên nặng nề khi linh hồn luôn phải đối mặt với thi thể của mình, ngày ngày chứng kiến nó thối rữa dần trong từng bộ phận cơ thể, để rồi căm ghét cái thứ đó, cái thứ thân xác của chính mình bị đánh đập đến dị dạng, bị đối xử như súc vật, sâu bọ. Cho đến khi quân lính đem thiêu rụi đốt sạch “tháp xác người”, lúc này linh hồn mới có thể bay đi khỏi thân xác hoàn toàn.

Lúc này tôi mới hiểu ra, thứ bấy lâu nay giữa chúng tôi lưu lại chốn này chính là những da thịt, những râu tóc, những cơ xương, những nội tạng kia.

Thân thể – hay còn được gọi là những nhân chứng của lịch sử, lại chính là sự ô nhục, căm thù hiện rõ trên từng vết thương của những nạn nhân. Khi thân xác hóa thành ngọn lửa rồi tàn tro, linh hồn mới có thể thoát ly được bởi sự áp bức của bạo lực. Han Kang đã tạo dựng hai hình ảnh đối lập về lương tâm của con người và sự độc đoán của quyền lực qua các chi tiết ẩn dụ.

Những kẻ máy móc làm theo mệnh lệnh của bề trên, luôn mặc quân phục rằn ri, đi bốt, tay cầm súng, đầu đội mũ cùng với khiên chắn lớn. Theo đấy là những hình ảnh của cổng sắt, tiếng kim loại, động cơ, ánh đèn xe tải được nhắc đi nhắc lại như một cơn ác mộng không nguôi ngoai. Đưa những vật thể lạnh lẽo gắn với đội quân mặc quân phục chính là lột tả sự lạnh lùng đến vô nhân tính của họ. Việc xử lý xác người được họ thực hiện lặp lại mỗi ngày như đoàn quân robot (người máy) được lập trình sẵn bởi chính phủ, vô hồn và lạnh lẽo. Trái ngược với những kẻ mặc quân phục tàn bạo, những linh hồn vốn đã mất đi thể xác, nhưng bản chất thiện lương chính là thứ khiến linh hồn mang tính “người” hơn.

Linh hồn – những con người vô tội trở thành những oan hồn vất vưởng, bay xung quanh thân xác của mình và nhìn những kẻ ác nhân mỗi ngày chở những cái xác mới chất chồng lên nhau. Khi chúng châm ngòi đốt xác, cộng đồng linh hồn tìm đến nhau để an ủi, chạm vào, dựa vào, xoa dịu bóng của nhau khi chứng kiến ngọn lửa lớn nuốt chửng xác thịt của mình. Không còn xác thịt, nhưng lương tâm và bản chất lương thiện vẫn luôn hiện hữu. Những hình ảnh đó như một lưỡi dao sắc lẹm cứa vào trái tim bạn đọc. Đọc xong cuốn sách có thể thấy rằng sự kiện đàn áp đẫm máu trong quá khứ đó đã khiến bà mang những vết thương trong tâm trí, và chỉ khi cuốn sách này được viết ra thì nỗi đau không tên đó mới được xoa dịu, chữa lành.

Nữ tác giả đã mô tả những xác thịt, máu, ruột gan bị dập nát, biến dạng của các thi thể xấu số để lột tả sự tàn ác của những kẻ phục vụ cho chính phủ độc tài vô nhân tính. Nhưng bên cạnh đấy là sự khéo léo lồng ghép nhiều hình ảnh ẩn dụ, nhưng khi nhìn thấu được thì độc giả lại càng xót xa cho sự cô đơn và lạnh lẽo của những nạn nhân. Những linh hồn trong trang văn là những con người lạc lối, yếu đuối và mỏng manh. Họ cố gắng đi tìm sự kết nối cộng đồng, cố gắng có thể giao tiếp được với nhau dù chỉ có thể lướt qua nhau. Sự tương tác của các linh hồn đều rất mập mờ, kỳ lạ gợi tưởng ra một chiều không gian siêu thực, đầy u uất.

Những câu hỏi luôn vang lên trong sự mơ hồ về cái chết.

Ai đã giết tôi? Ai đã giết chị tôi? Tại sao lại giết chúng tôi?

Con người. Chẳng phải chúng ta đã chứng kiến quá nhiều tài liệu lịch sử về việc con người giết hại lẫn nhau vì quyền lực, tranh chấp lãnh thổ, vì màu da, vì giới tính…thế nhưng câu hỏi nêu trên vẫn luôn kéo dài suốt lịch sử loài người. Kẻ cầm súng đang ghim nòng trên trán cậu, đôi bàn tay đấy cũng giống cậu, con mắt, cái miệng, và độ tuổi đấy, nhưng tại sao lại chọn nổ súng? Lương tâm. Đúng vậy, là lương tâm. Nó là thứ đáng sợ nhất trên thế gian này. Bởi khi đối mặt với những kẻ vô nhân tính, lương tâm trở thành thứ giết chết chính mình.

Vậy nhưng chúng ta thậm chí còn không bóp nổi cò của những cây súng đó. Những cô cậu học sinh đã tìm được súng để phòng thủ khi quân lính ập vào, nhưng chính họ lại không một ai dám nổ súng, và họ cay đắng khi cái mà gọi là lương tâm đã tước mất cơ hội để họ tự bảo vệ mình. Nỗi dằn vặt trở thành tiếng khóc âm ỉ của những oan hồn không thể giải đáp được cái chết của chính mình và người thân. Cuối cùng, một tiếng nổ tựa như hàng ngàn cây pháo hoa cùng lúc bắn vọt lên, Jeong Dae biết được đấy là âm thanh của sự chết chóc, người bạn thân nhất của cậu – Dong Ho đã bị giết chết.

Cái chết của Dong Ho, với Jeong Dae, không chỉ là mất đi một người bạn, mà còn là mất đi sợi dây cuối cùng níu cậu vào thế giới của sự sống. Trong khoảnh khắc ấy, Han Kang không viết bằng những câu chữ ồn ào, không gào thét hay khóc lóc thay nhân vật. Bà để khoảng trống, để người đọc tự nghe tiếng đạn xuyên qua không khí, tự thấy sự sụp đổ im lặng của trái tim. Đó là thứ im lặng nặng nề hơn mọi tiếng súng – im lặng của ký ức bị chôn vùi, im lặng của lịch sử bị bưng bít, và im lặng của những con người bị tước đoạt cả sự tồn tại lẫn tiếng nói.

Điều đặc biệt trong Bản chất của người là cách Han Kang buộc người đọc đối diện trực diện với thân thể, không phải như một khối xác vô tri, mà như một trang sử bị khắc bằng máu. Mỗi vết thương, mỗi thớ thịt bầm dập, mỗi đôi mắt mở trừng trong vô thức đều là chứng cứ sống cho tội ác đã diễn ra. Thân thể trong tác phẩm không chỉ mang nỗi đau cá nhân, mà còn chứa đựng ký ức tập thể của cả một dân tộc. Nó buộc người đọc, dù muốn hay không, phải trở thành nhân chứng thứ hai phải chứng kiến, tiếp nhận, và không được phép quên.

Han Kang không để thân thể chỉ nằm bất động, bà trao cho nó khả năng “lên tiếng” qua sự hiện diện nặng nề của nó trong từng trang sách. Và tiếng nói ấy không phải lúc nào cũng được nghe bằng tai, đôi khi đó là mùi tử khí len lỏi trong từng câu chữ, là hình ảnh thịt da cháy khét bám vào trí nhớ người đọc, là sự im lặng kéo dài đến mức nhức nhối. Tiếng nói ấy, đôi khi mạnh hơn mọi lời kể.

Chương cuối cùng của cuốn sách, “Ngọn đèn tuyết phủ” quay trở lại với chính tác giả, như một vòng khép tròn ký ức. Đó không chỉ là câu chuyện của những người đã khuất, mà còn là câu chuyện của thế hệ tiếp theo. Những người lớn lên trong bóng tối của sự kiện, cố gắng chắp nối sự thật từ những mảnh vỡ mà lịch sử để lại. Khi Han Kang viết, bà không chỉ viết cho những linh hồn ở Gwangju, mà còn viết cho tất cả những ký ức tập thể từng bị chôn vùi trên thế giới này. Và đây là điều khiến Bản chất của người vượt ra khỏi biên giới Hàn Quốc. Nó không chỉ là lịch sử của một quốc gia, mà còn là lời cảnh báo về sự mong manh của lương tri con người. Khi quyền lực, nỗi sợ và bạo lực hội tụ, thân thể trở thành thứ đầu tiên bị hy sinh, và nếu không ai lên tiếng, ký ức cũng sẽ bị giết chết theo.

Cuốn sách kết thúc, nhưng tiếng vọng của nó vẫn để lại trong tâm trí. Nó ở lại như một vết bỏng âm ỉ, buộc chúng ta nhìn vào chính bản chất của con người, điều mà Han Kang đã hỏi: “Để con người không trở thành thứ gì khác, thì chúng ta phải làm gì?” Câu hỏi ấy không có một đáp án duy nhất. Nhưng có lẽ, câu trả lời đầu tiên sẽ là: chúng ta phải dám nhìn thẳng vào bóng tối ký ức của mình, phải nhớ, và phải kể lại. Bản chất của người không chỉ là một tiểu thuyết về thảm sát Gwangju, nó còn là lời nhắc của những quá khứ đau buồn. Han Kang không né tránh những chi tiết gây ám ảnh, bà đưa người đọc đi qua mùi, màu, âm thanh của bạo lực, khiến ta phải đối diện với nó mà không thể quay mặt. Đối diện với quá khứ không phải để sống trong đau khổ, mà để ngăn nó tái diễn, bởi khi ký ức bị chôn vùi, bạo lực sẽ tìm đường quay trở lại.

Cảm xúc cuối cùng khi đọc xong Bản chất của người không chỉ là nỗi buồn, mà là cảm giác mang theo trách nhiệm, để rồi trở thành người giữ ký ức. Từ khoảnh khắc ấy, bạn đọc không còn là người đứng bên lề lịch sử, họ trở thành một phần của dòng ký ức chống lại sự quên lãng.