Chiều ngày 10/10, Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển công bố Giải thưởng Nobel văn học 2024 trao cho nữ nhà văn người Hàn Quốc Han Kang. Chiến thắng của cô đánh dấu lần đầu tiên Hàn Quốc có giải Nobel văn học, cũng là lần đầu tiên giải thưởng này trao cho một nữ nhà văn châu Á.
 |
| Nhà văn Han Kang và các tựa sách đã được xuất bản ở Việt Nam. |
Ủy ban trao giải giới thiệu văn chương của Han Kang “đối chất những tổn thương lịch sử và những quy tắc vô hình, đồng thời, mỗi tác phẩm đều phơi bày sự mong manh của kiếp người. Cô có một nhận thức độc đáo về mối liên hệ giữa thân thể và tâm hồn, giữa sự sống và cái chết, song song, bằng văn phong đậm chất thơ và giàu thử nghiệm, cô đã trở thành một nhà cải cách văn xuôi đương đại”.
Nhận cuộc gọi phỏng vấn từ Ủy ban trao giải Nobel chỉ ít phút sau khi được thông báo đoạt giải, Han Kang không cảm nghĩ gì hơn là “bất ngờ” và “vinh dự”. Khi ấy cô vừa ăn tối với con trai, và cô cho biết kết thúc cuộc điện đàm, hai mẹ con sẽ cùng dùng trà và đêm đó cô sẽ “ăn mừng lặng lẽ”. (Giải thưởng công bố lúc 18h Stockholm, tức 20h giờ Seoul). Một ngày đọc sách và dạo bộ nhẹ nhàng của nữ văn sĩ vừa làm nên lịch sử Hàn Quốc khép lại như thế.
Han Kang sinh năm 1970 tại thành phố Gwangju, Hàn Quốc trước khi cùng gia đình chuyển về sống ở Seoul năm lên 9. Cô có nền tảng văn học từ bé: cha cô là tiểu thuyết gia nổi tiếng Han Seung-won.
Trong một phỏng vấn với The Guardian năm 2023, Han Kang đã kể về tuổi thơ được sách vở bao bọc của mình: cô là con một nhà văn nghèo, nhà cô chẳng có mấy đồ đạc, nhưng sách thì luôn đầy ắp, không đủ xếp trên kệ mà tràn xuống lấp đầy sàn thành hàng chồng như trong hiệu sách cũ. Những cuốn sách đầu đời của Han Kang, là những tập sách thiếu nhi theo lối ngụ ngôn, cổ tích của Kang So-cheon, Ma Hae-song.
Trên hành trình của một người đọc, Han Kang tìm thấy những tượng đài văn chương của lòng mình: Fyodor Dostoevsky, Boris Pasternak, WG Sebald, Jorge Luis Borges,... Thế nhưng giây phút cô quyết định trở thành một tác giả, là năm 14 tuổi khi đọc truyện ngắn Ga Sapyong của tác giả Hàn Quốc Lim Chul-woo. Dường như dẫu có tiếp cận với những uyên áo cao xa từ các triết gia vĩ đại nhất địa cầu, thì sau rốt, con người ta vẫn dễ dàng lay động trước những gì thuộc về nền văn hóa và ngôn ngữ của mình.
Còn trong cuộc phỏng vấn của Ủy ban trao giải Nobel, Han Kang bộc bạch, rất tự nhiên, không cần suy nghĩ nhiều, mà có lẽ chỉ là tìm kiếm từ vựng cho một ngôn ngữ vốn không phải tiếng mẹ đẻ, rằng cô đã lớn lên cùng “văn học Hàn ngữ”. Dịch chữ “Korean literature” như thế, vì tác giả đã giải thích rõ, cô không chỉ nói đến tác phẩm của những tiền bối đồng hương, mà cả những áng văn thơ đã được dịch sang tiếng Hàn, cho cô một trải nghiệm đọc phong phú.
Biết bao văn sĩ, thi sĩ được trao Nobel văn học trước đây, trong diễn từ nhận giải được cả thế giới đón đọc, đã bày tỏ lòng kính ngưỡng dành cho cội rễ văn chương của dân tộc mình, những người họ đã chịu ơn vì di sản văn học, văn hóa và ngôn ngữ. Han Kang vì thế cũng không phải một trường hợp đột phá hay ngoại lệ.
Nhưng chiến thắng của cô, có lẽ chính Han Kang cũng ý thức được, có ý nghĩa với đất nước cô hơn chính bản thân cô. Trùng hợp thay, Han Kang trong tiếng Hàn, lại đồng âm với sông Hàn. Thế là giờ đây, người Hàn Quốc lại có một Kỳ tích Han Kang - lần này là với văn chương, sau Kỳ tích sông Hàn của thời kỳ đại công nghiệp thần tốc - thành tựu kinh tế vượt bậc đã đưa đất nước này trở thành con rồng châu Á.
Khi được hỏi độc giả tìm đọc văn chương của cô nên bắt đầu từ đâu, Han Kang gọi tên We Do Not Part (mới chỉ được dịch sang tiếng Pháp, tiếng Anh được tạm dịch với các tên I Do Not Bid Farewell, Impossible Goodbyes, tạm dịch: Tạm biệt không thành lời), giải thích đơn giản rằng “nhà văn nào mà chẳng thích tác phẩm mới nhất của mình”. Sau đó mới đến Bản chất của người (bản tiếng Việt do Kim Ngân chuyển ngữ, Nhã Nam và NXB Hà Nội, 2019) - tác phẩm liên hệ trực tiếp với We Do Not Part, rồi Trắng (bản tiếng Việt do Hà Linh chuyển ngữ, Nhã Nam và NXB Hà Nội, 2021) cùng Người ăn chay (bản tiếng Việt do Hoàng Hải Vân chuyển ngữ, NXB Trẻ, 2011).
Qua ba cuốn sách đã được dịch và xuất bản ở Việt Nam, có thể thấy Han Kang không theo đuổi một lối văn chương cầu kỳ. Câu văn thường không quá dài, cũng không trúc trắc, lắt léo. Cốt truyện không đóng vai trò lớn trong Trắng và Người ăn chay, dẫu trong Bản chất của người thì có phần rõ nét hơn. Kể cả khi đang thuật những đoạn kịch tính nhất, máu đổ, nội tạng, xương người lồ lộ, những màn bạo lực, phi luân… thì chất giọng vẫn điềm tĩnh, tiết chế. Tinh túy trong văn chương Han Kang, có lẽ là những cơn sóng cuộn trào bên dưới lớp vỏ ngôn từ tối giản, chắt lọc.
Bắt đầu sự nghiệp văn chương với 5 bài thơ in trên số mùa đông của tạp chí Văn học và Xã hội, Han Kang nói từ thuở đó cô đã “luôn nung nấu những cảm xúc hỗn độn dành cho ngôn ngữ, một công cụ bất khả vẹn toàn”. Trong một phỏng vấn với The New Yorker vào đầu năm 2023, cô ví ngôn ngữ với “mũi tên luôn trật đích, dù chỉ là suýt soát, và cũng là một phương tiện truyền tải cảm xúc và suy nghĩ có khả năng đem đến tổn thương”. Han Kang kể rằng trước khi đặt bút khởi thảo bất kỳ tiểu thuyết nào thì hàng năm trời trước đó cô đã tích nhặt nguồn cảm hứng, cho đến khi ý tưởng dần dà nên hình thành dạng.
Cô học chuyên ngành văn học tại Đại học Yonsei. Năm 1994, truyện ngắn Red Anchor của cô thắng cuộc thi Văn học mùa xuân của báo Seoul Shinmun, mở đầu sự nghiệp viết văn của cô. Han Kang xuất bản tập truyện ngắn đầu tiên Yeosu vào năm 1995. Năm 1998, được Hội đồng Nghệ thuật Hàn Quốc tài trợ, cô tham gia Chương trình Viết văn Quốc tế của Đại học Iowa trong ba tháng.
Các tác phẩm đã xuất bản của cô bao gồm tuyển tập truyện ngắn Fruits of My Woman (2000), Fire Salamander (2012); tiểu thuyết Black Deer (1998), Your Cold Hands (2002), Người ăn chay (2007), Breath Fighting (2010), Greek Lessons (2011), Bản chất của người (2014), Trắng (2016), I Do Not Bid Farewell (2021); tập thơ I Put the Evening in the Drawer (2013).
Cô giành nhiều giải thưởng văn học lớn nhỏ tại quê nhà: Giải thưởng Tiểu thuyết Hàn Quốc lần thứ 25 năm 1999 với tiểu thuyết ngắn Baby Buddha, Giải thưởng Nghệ sĩ Trẻ Ngày nay của Bộ Văn hóa Hàn Quốc năm 2000, Giải thưởng Văn học YiSang năm 2005 với Vết chàm Mongolia và Giải thưởng Văn học Dongri năm 2010 với The Wind is Blowing.
Cô đã được trao Giải thưởng văn học Manhae cho Bản chất của người (2014) và Giải thưởng văn học Hwang Sun-won (2015) cho tiểu thuyết ngắn While One Snowflake Melts. Tiểu thuyết ngắn Farewell của cô đoạt Giải thưởng Văn học Kim Yujung (2018).
Người ăn chay đoạt giải Man Booker quốc tế năm 2016, Giải thưởng San Clemete ở Tây Ban Nha năm 2019. Bản chất của người giành Giải thưởng Malaparte tại Ý năm 2017. I Do Not Bid Farewell nhận giải Medicis và giải Émile Guimet của Pháp.
Cô được chọn là tác giả thứ năm cho dự án Thư viện Tương lai (tuyển chọn tác phẩm của những nhà văn hiện nay và xuất bản trong tương lai) ở Na Uy vào năm 2019. Tác phẩm Dear Son, My Beloved sẽ lưu giữ tại Thư viện Deichman tại Oslo cho đến khi xuất bản theo lịch trình vào năm 2114.
---------
Bài viết cùng chuyên mục:
