Thực tại mà chúng ta đang sống, nếu không phải The Hunger Games thì rất có thể là Do Not Expect Too Much from the End of the World (Đừng mong đợi quá nhiều từ thời khắc tận cùng của thế giới - 2023) của đạo diễn người Romania Radu Jude. Bộ phim mới lạ, có phần quái đản và đầy châm biếm. Chất hài đen tối đầy yếm thế được thiết lập ngay từ những phút đầu với câu chuyện đùa của nhân vật chính Angela Răducanu; một thiếu niên người Mỹ mua vũ khí chuẩn bị cho một cuộc xả súng tại trường học được người bán giới thiệu chương trình quyên góp súng máy cho Ukraine bằng cách mua một khẩu bazooka.
|
Sự mịt mù của kiếp người
Bộ phim mang thể loại ‘road trip’ (hành trình phiêu lưu trên đường) theo chân Angela trong một ngày làm việc, diễn ra chủ yếu trên ô tô. Cô làm trợ lý cho một công ty về điện ảnh, đang đảm nhận dự án sản xuất video về đề tài đảm bảo an toàn lao động. Nhiệm vụ của Angela là đi tìm và phỏng vấn những người công nhân từng gặp tai nạn nghề nghiệp, khiến họ mất khả năng làm việc. Cô cũng chạy thêm việc vặt như đặt chỗ tại nhà hàng và đưa đón khách hàng tại sân bay. Angela bắt đầu làm việc lúc 5h30 sáng cho đến tối mịt, qua ngày bằng đồ ăn nhanh và cà phê cùng những bài nhạc hiphop tục tĩu và ầm ĩ giúp cô giữ được tỉnh táo.
Phần lớn thời lượng phim, ta chứng kiến cô lái xe băng qua những con đường đầy hằn học và ngột ngạt của thủ đô Bucharest, Romania - một nơi khiến chính bản thân tôi mỗi lần đặt chân đến cũng phát sợ bởi cách lái xe của người dân nơi đây. Một người đi phỏng vấn những công nhân gặp tai nạn nghề nghiệp, trớ trêu thay cũng phải đối mặt với nguy cơ trở thành nạn nhân kế tiếp, khi chính cô bị cấp trên bóc lột sức lao động.
Những người được phỏng vấn buộc phải trả lời rằng lúc xảy ra tai nạn họ có đội mũ bảo hộ không, như một cách để doanh nghiệp đổ hết trách nhiệm cho chính nạn nhân. Mặc cho hầu hết các tai nạn đó không hề ảnh hưởng đến phần đầu và nguy cơ xảy ra tai nạn mang tính hệ thống đến từ sự vô tâm của các tập đoàn. Tuy vậy, doanh nghiệp đó vẫn cho rằng họ sản xuất đoạn phim này để thể hiện sự quan tâm đến nhân viên của mình.
Thú vui giải trí duy nhất của Angela trong những khoảnh khắc nghỉ ngơi chớp nhoáng là quay các video TikTok với một bản dạng trực tuyến mang tên Bobita. Là một người lịch sự và ân cần với những người yếu thế hơn ở ngoài đời thực, nhưng khi Angela ‘đội’ lên một lớp filter đầu hói với hàng lông mày khổng lồ cùng bộ râu “dê”, cô trở thành một gã dân chơi xem thường phụ nữ, một kẻ đại diện cho tính nam độc hại và hắn luôn đưa ra nhận xét suy đồi nhất về mọi thứ xung quanh.
Bobita là cách Angela giải tỏa căng thẳng sau hàng giờ ngồi sau tay lái, cô dùng nhân dạng này để phê phán và châm biếm mọi khía cạnh tồi tệ trong xã hội. Đơn cử như khác biệt giàu nghèo thông qua cuộc hội thoại giả tưởng giữa Bobita và vua Charles III về cách sở hữu một bãi cỏ đẹp như của Hoàng gia Anh. Ngoài phân đoạn cuối phim dài gần 40 phút, những khoảnh khắc ngắn ngủi của Bobita đều có màu sắc, trái ngược với tông màu đen trắng tối tăm của Angela, như thế cô tìm được niềm vui và sự tự do trong chính bản dạng đàn ông suy đồi này.
“Chơi đùa” đến tận cùng
Don’t Expect Too Much From the End of the World là một cuộc chơi đùa đầy tinh quái và mang tính thể nghiệm giữa các định dạng video, từ phim điện ảnh trắng - đen với hình ảnh được tùy chỉnh đến mức vỡ nhòe, những đoạn clip được quay cùng filter trên TikTok bằng điện thoại, cho đến phân đoạn lặng thinh kéo dài tới 5 phút gồm một chuỗi cảnh quay ngắn các bia mộ tưởng nhớ những người đã qua đời do tai nạn giao thông trên tuyến đường được mệnh danh là chết chóc nhất Romania.
Không chỉ dừng lại ở việc làm mờ nhòe đi ranh giới của thể loại video, Radu Jude còn tạo cầu nối giữa hiện tại và quá khứ để xem xét lại cuộc sống của con người nhỏ bé trong hai chế độ xã hội khác nhau. Vị đạo diễn thực hiện điều này bằng cách đan xen những đoạn cắt trong phim Angela Goes On (1981) - một bộ phim của đạo diễn Lucian Bratu trong thời kỳ cuối chế độ Nicolae Ceaușescu. Bộ phim cũng theo chân một nữ tài xế taxi tên Angela và bà phải lái xe hàng chục tiếng mỗi ngày khắp mọi nẻo đường của thủ đô Bucharest để mưu sinh.
Sự xen kẽ giữa hai tác phẩm điện ảnh là một cuộc đối thoại giữa hai Angela, một người thuộc về quá khứ và người còn lại sống trong chủ nghĩa tư bản ở hiện tại. Dù đã trải qua nhiều thập kỷ nhưng người dân vẫn luôn phải đối mặt với một hiện thực bất toàn; phụ nữ vẫn chịu sự xem thường từ những người đàn ông họ gặp trên đường. Song, trái ngược với mọi hy vọng rằng tương lai sẽ tốt đẹp hơn, dường như Angela của thời hiện đại lại chịu nhiều bất công hơn.
Tên của bộ phim được mượn từ câu châm ngôn của nhà thơ người Ba Lan Stanisław Jerzy Lec. Đạo diễn Radu Jude lý giải: “Tiêu đề của phim là sự pha trộn giữa góc nhìn nghiêm túc và tiêu cực với một thái độ châm biếm và hài hước, khắc họa rõ ràng nhất cả hai chiều hướng của bộ phim. Một mặt thì vô cùng nghiêm trọng còn mặt khác lại đầy giễu cợt.”
Làn sóng điện ảnh mới của Romania
Trong quyển Capitalist Realism (Hiện thực tư bản) của mình, Mark Fisher nói rằng: “Ta dễ tưởng tượng ra ngày tận thế hơn là cái kết của chủ nghĩa tư bản.” Từ những cuộc diệt chủng của chủ nghĩa đế quốc, thực dân bằng cách xóa sổ các nền văn hóa và lối sống đi kèm với sản xuất và trao đổi hàng hóa, cho đến biến đổi khí hậu, biến đổi nhân sinh đều có bàn tay của chủ nghĩa tư bản trong đó. Sự phi nhân tính chính là cái kết của thế giới này, bởi đây là một trò chơi bị thao túng bởi một vài cá nhân và hàng tỉ người còn lại: hoặc họ phải chịu đựng sự bóc lột, tước đoạt và giam cầm, hoặc họ bị vứt ra ngoài rìa xã hội.
Đừng mong đợi quá nhiều ở thời khắc tận cùng thế giới, đừng mong đợi mua nhà chỉ với một hay thậm chí hai công việc trong nền kinh tế này, đừng mong đợi có một sức khỏe tốt khi mức độ ô nhiễm ngày càng trầm trọng tại các đô thị lớn. Ta được bảo rằng việc hạ thấp sự mong đợi của bản thân là một cái giá nhỏ bé để đổi lại sự bảo bọc. Triết gia người Pháp Alain Badiou từng nhận định: “Chúng ta đang sống trong một sự mâu thuẫn, một tình trạng tàn bạo, bất bình đẳng sâu sắc - nơi mọi thứ tồn tại đều được đánh giá chỉ bằng tiền bạc - lại được trình bày cho chúng ta như là lý tưởng. Để biện minh cho chủ nghĩa bảo thủ của mình, những người ủng hộ trật tự hiện hành không thể thực sự gọi nó là lý tưởng hay tuyệt vời. Vì vậy, thay vào đó, họ tuyên bố mọi thứ khác đều tồi tệ.”
Đạo diễn Radu Jude chia sẻ trong một bài phỏng vấn: “Tôi không có ý định khái quát hóa cuộc sống người Romania qua bộ phim này mà chỉ muốn khắc họa đời sống của những con người nhỏ bé bị mắc kẹt trong cái mạng lưới của nền kinh tế và xã hội. Tôi hi vọng rằng mọi người ở bất cứ đâu trên thế giới cũng có thể cảm thấy sự tương đồng với câu chuyện trong phim.”
Don’t Expect Too Much From the End of the World là một bộ phim mới nhưng vô cùng quan trọng trong làn sóng điện ảnh mới của Romania vẫn đang bền bỉ phát triển; tiếp tục mang lại cho người xem cảm giác như thể bị bóp nghẹt với cuộc sống hiện tại và khủng hoảng hiện sinh. Bầu không khí này đặc quánh đến nỗi cảm tưởng có thể “dùng dao xắt ra từng miếng”.
---------
Bài viết cùng chuyên mục:
