Opera Hungary đang bước vào một cuộc chơi mới với mục tiêu đưa các nghệ sỹ của mình tới các sân khấu hàng đầu thế giới, tuy nhiên không phải lúc nào mọi việc cũng diễn ra một cách dễ dàng...
Zsolt Haja (trái) và Lajos Geiger đang vung gươm trong một buổi tập vở “Bank Ban” tại Nhà hát Erkel ở Budapest, một trong những tác phẩm Hungarian State Opera mang đến New York. Nguồn: Akos Stiller/The New York Times.
Đầu tư đắt đỏ cho nghệ thuật
Tọa lạc tại trung tâm thủ đô Budapest, nhà hát opera quốc gia Hungary rộng lớn và tráng lệ theo phong cách kiến trúc Tân Phục Hưng (neo – Renaissance) là nơi Brahms từng nghe Mahler chỉ huy các tác phẩm của Mozart; đó cũng chính là nơi vở opera Bluebeard’s Castle (Lâu đài công tước râu xanh) của Bartok công diễn lần đầu đúng một thế kỷ trước; và là nơi Matthew Barney đã quay một phần trong chùm phim Cremaster, Jennifer Lawrence quay các cảnh cho bộ phim kinh dị hành động Red Sparrow (Chim sẻ đỏ), trong đó cô đóng vai một nữ diễn viên ballet nhưng hóa ra lại là gián điệp.
Đoàn opera quốc gia Hungary – đơn vị sở hữu nhà hát nổi tiếng này, đang trong một quá trình mở rộng lớn nhất từ trước đến nay nhờ khoản đầu tư hàng trăm triệu đô la từ chính phủ cánh hữu ngày càng độc đoán của Thủ tướng Viktor Orban, người coi các rạp hát, các nhà hát opera và phòng hòa nhạc của Hungary như là “các ngôi đền của nền văn hóa dân tộc”. Khoản tiền này còn được chi trả cho lần đại tu đầu tiên Nhà hát Opera kể từ chiến tranh lạnh cũng như cho một dự án xây dựng ba nhà hát sẽ hoàn thành vào năm tới.
Tháng 10/2018, Nhà hát Opera Quốc gia và Đoàn Ballet Quốc gia Hungary với 350 ca sĩ, vũ công và nhạc công đã đến New York biểu diễn trong gần hai tuần lễ các vở opera và ballet bao gồm Bluebeard’s Castle (Lâu đài công tước râu xanh), The Queen of Sheba (Nữ hoàng Sheba) hiếm khi được dàn dựng của Karl Goldmark và Bánk Bán, một vở opera năm 1861 của Ferenc Erkel được coi là “quốc bảo” của opera Hungary cùng các vở ballet gồm Hồ thiên nga và Don Quixote. Chuyến lưu diễn tham vọng và đắt đỏ này bắt đầu từ ngày 30/10 tại Nhà hát David H. Koch ở Lincoln Center.
Đằng sau những hoạt động này là các xung đột về quan điểm văn hóa và chính trị. Đoàn opera Hungary đã hủy bỏ 15 buổi biểu diễn vở musical Billy Elliot sau khi một tờ báo bảo thủ tố cáo tác phẩm là “sự tuyên truyền về tình trạng đồng tính” (điều vẫn được coi là cấm kị ở Hungary) và việc dàn dựng vở Porgy and Bess với diễn viên da trắng đã đi ngược lại mong muốn của George Gershwin. Bên cạnh đó, nhiều nghệ sỹ cổ điển hàng đầu của Hungary, đặc biệt là những người có sự nghiệp quốc tế, chỉ trích sự độc đoán của Chính phủ Orban. Để phản đối, nghệ sỹ piano xuất sắc Andras Schiff không còn biểu diễn ở Hungary, nơi ông chào đời nữa. Còn Adam Fischer, một nhạc trưởng được săn đón, đã từ chức giám đốc âm nhạc của Nhà hát Opera Quốc gia vào năm 2010. Tuy nhiên cũng như những nghệ sỹ đáng kính bậc nhất của Hungary, cả hai anh em nhà Fischer vẫn còn biểu diễn ở đó: Adam tổ chức một liên hoan về Wagner ở Budapest đã thu hút khán giả từ khắp nơi trên thế giới còn Dàn nhạc liên hoan Budapest tiếp tục nhận được một số hỗ trợ từ chính phủ.
Chuyến thăm Hoa Kỳ đầu tiên của Nhà hát Opera và Ballet diễn ra khi chính quyền Trump đã tiến hành một số thương lượng với Hungary của ông Orban. Cả hai Tổng thống Trump và Orban khi lên nắm quyền đã thực thi biện pháp cứng rắn chống lại nhập cư, chống lại George Soros - nhà đầu tư tự do... Tuy nhiên, một lĩnh vực mà họ bất đồng ý kiến là nghệ thuật. Trong khi Trump thất bại trong việc loại bỏ khoản tài trợ quốc gia cho nghệ thuật và khoản tài trợ quốc gia cho xã hội nhân văn, và có mối quan hệ không tốt đẹp với các nghệ sỹ (nhiều người trong số họ đã công khai phê phán chính sách của ông) thì Orban đã đầu tư những khoản lớn vào văn hóa, coi đây là một thành phần quan trọng của bản sắc dân tộc. Sau khi tái đắc cử vào tháng Tư, trang web chính phủ đã thuật lại chuyện ngôi sao opera Plácido Domingo đã chúc mừng và ca ngợi ông Orban là “người ủng hộ tuyệt vời của nghệ thuật và văn hóa”.
Cơn sốt tạo dấu ấn
Không chỉ opera mà ballet cũng mong muốn có một diện mạo mới mẻ. Để chuẩn bị cho chuyến lưu diễn New York, Tamas Solymosi - giám đốc đoàn ballet, đã thuê một số lượng lớn nghệ sỹ mới, giảm tuổi trung bình của các vũ công của đoàn xuống một thập niên, theo lời ông là còn 25 hay 26 tuổi – mang tới kịch mục khác và thành lập một ngôi trường mới, Viện Ballet Quốc gia Hungary. Không giống như Nhà hát Opera Quốc gia, đoàn ballet đang tập trung chủ yếu vào các tác phẩm kinh điển nổi tiếng. Ông Solymosi cho biết ông muốn khán giả New York có một cái nhìn mới về ballet.