Ninh Bình luôn gắn với hình ảnh “núi Thúy - sông Vân” như một bức tranh thủy mặc huyền ảo. Núi Thúy cao hơn 100 mét nhưng chân núi dài chừng 200 mét và rộng 50 mét, ngự ở ngã ba sông Vân và sông Đáy. Núi Thúy (hay Dục Thúy) như một nốt nhạc trong bản giao hưởng vọng từ biển khơi dội về. Vùng sơn cước núi đá và sông Vân tạo nên cảnh quan kỳ thú bên ngôi chùa Non Nước thơ mộng. Vậy nên mới có câu: Đất Ninh Bình có chùa Non Nước/ Núi Phi Diên, Hồi Hạc xung quanh/ Em về em chớ quên anh.
|
Những văn nhân tài tử tới đây đều ngưỡng mộ những bài thơ được khắc trên vách đá của núi Thúy. Nay du khách tò mò luôn muốn được giải mã những cảm xúc của những bậc tiền bối khi tới đây dạo bước sơn khê núi non tứ bề sóng vỗ miên man. Những đàn chim én bay táo tác trên cánh rừng hoang vu lộng gió. Chúng bay về xa cùng cánh buồm trôi ra biển khơi. Có thể nói nơi đây chính là ngã ba cửa sông vọng về phía chân trời cuồn cuộn mây bay trên con đường thủy trôi về vùng đất biển Kim Sơn. Xưa cửa biển gần lắm, sông Vân thơ mộng được coi là dải tóc của nàng công chúa cuộn sóng kéo dài 7 cây số, kết nối những con sông Sào Khê, sông Chanh và Ngô Đồng chảy ra cửa sông Đáy trôi ra biển. Tại đây có cảng cửa biển Phúc Thành lớn, tướng Lê Hoàn (941-1005) đã thống lãnh thủy quân, xuất binh tiến thẳng ra Bạch Đằng nghênh chiến đánh giặc Tống làm nên chiến thắng lẫy lừng. Và cũng tại đây, theo tương truyền tại bến Non Nước dưới chân núi Thúy còn là nơi hoàng hậu Dương Vân Nga ra đón danh tướng Lê Hoàn chiến thắng trở về. Sau đó, hoàng hậu đã trao vương quyền nhà Đinh cho danh tướng Lê Hoàn. Tại Hoa Lư, tướng Lê Hoàn đã xưng vương Lê Đại Hành (980-1005), lấy tên nước là Đại Cồ Việt. Bến sông xưa kế bên chùa Non Nước và cũng là nơi đậu thuyền của tao nhân mặc khách lên núi Thúy ngắm cảnh đề thơ. Trong dân gian còn gọi núi Thúy là thi sơn nơi thủy tú thần tiên.
Ngọn núi thơ này là nơi danh nhân Trương Hán Siêu thường lên hóng mát, đọc sách và gặp gỡ những văn nhân tài tử luận bàn văn chương. Chính ông đã đặt tên núi là Dục Thúy. Ông sinh ra ở Yên Mô, Ninh Bình và là một danh tướng văn võ song toàn được trọng dụng qua bốn đời triều nhà Trần (từ năm 1239 đến khi mất 1354). Nhà thơ mường tượng ngọn núi có hình con chim Trả đang tắm bên sông nên đã đặt tên núi là Dục Thúy. Núi đá có hình cái mỏ chim đang cúi xuống dòng nước vui đùa. Cách đây 700 năm, nhà thơ Trương Hán Siêu đã mở đầu bài thơ Dục Thúy sơn khắc thạch được khắc trên vách núi. Từ đó Núi Thúy thường ghi dấu những cái tên lừng danh của bao triều đại. Trên núi đã khắc những cảm tác của Nguyễn Trãi, Lê Thánh Tông, Thiệu Trị, Tự Đức, Ngô Thì Sỹ hay Ngô Thì Nhậm cùng với Lê Hiển Tông... Còn nữa, ở một vách núi khác người đọc còn thấy cả những bút danh Phạm Sư Mạnh, Nguyễn Khuyến, Ninh Tốn hay Cao Bá Quát...
Trên đỉnh núi Thúy có một diện tích rộng khá phẳng còn lưu dấu lầu Nghinh phong do Trương Hán Siêu xây. Lầu là nơi để tao nhân mặc khách ngồi nghỉ ngơi hóng gió ngắm sông và thuyền bè đi lại. Nghinh phong cũng là nơi đàm đạo văn chương mỗi khi các thi nhân gặp mặt. Họ làm thơ rồi chọn những bài hay cho thợ khắc lên vách núi. Để đọc những bài thơ, du khách có khi thong dong bước trên bậc đá lên núi, lại có khi phải cheo leo lưng chừng vách núi. Cho dù bão tố phong ba, nắng mưa năm tháng và kể cả chiến tranh tàn phá, những bài thơ hàng trăm năm vẫn còn nguyên nét chữ sâu nặng ân tình. Mỗi câu thơ trên núi hiện ra trong cảnh sắc huyền ảo sông nước và chim hót ríu ran. Đồng thời đó cũng là những tâm sự về sự biến động đổi thay của thời thế. Các thi nhân đã mượn cảnh sinh tình gửi gắm những nỗi niềm cảm thương non nước. Sinh thời nhà thơ Khương Hữu Dụng dịch bài thơ của thi hào Nguyễn Trãi. Đó là hồn thơ đưa ta vào cõi tiên, rằng: Cửa biển có non tiên/ Từng qua lại mấy phen/ Cảnh tiên nơi cõi tục/ Mặt nước nổi hoa sen... Riêng bài thơ của Trương Hán Siêu lại ẩn ức tâm can: Non xanh xanh vẫn như xưa/ Du nhân đi mãi mà chưa thấy về/ Song in bóng tháp Bồ Đề/ Mở toang cửa động liền kề chân mây... (theo bản dịch của Trần Văn Giáp).
Thơ của Trương Hán Siêu còn được khắc ghi trong dân gian với bản trường ca Bạch Đằng giang phú. Đây là bản hùng ca sáng láng thời Trần. Tác phẩm tôn vinh đại thắng của dân tộc ta khi đánh tan giặc phương bắc và đuổi chúng về nước. Phía nam chân núi Thúy có đền thờ Trương Hán Siêu. Những áng thơ luôn ngân vang như lời hịch non sông: Sông Đằng một dải dài ghê/ Sóng hồng cuồn cuộn trôi về biển Đông/ Những phường bất nghĩa tiêu vong/ Nghìn thu chỉ có anh hùng lưu danh... Nhà thơ có thói quen trồng hoa cúc trên núi Thúy. Những vần thơ hay về hoa cúc của ông cũng đã được khắc ghi: Trời thu lắm gió lại nhiều mưa/ Khóm trĩu hoa thu thật chẳng ngờ/ Tạo hóa phải chăng thương quạnh vắng/ Danh bông hoa lạnh tặng già nua (theo bản dịch Đào Phương Bình).
 |
| Núi Dục Thúy. Ảnh Đào Minh Tiến. |
Nếu đứng trên núi Thúy ta có thể nhìn bao quát cả một vùng không gian rộng lớn. Khi giặc Pháp xâm lược nước ta đã lấy núi Thúy làm đồn bốt canh gác và quan sát những cung đường bộ và đường thủy vươn ra biển đông. Chúng xây đồn bốt trên đỉnh núi và xung quanh núi để sẵn sàng đánh chặn những quân khởi nghĩa và lực lượng cách mạng của quân và dân ta trên các mặt trận. Nơi đây đã xảy ra hai sự kiện lịch sử được coi là mốc son của cách mạng kháng chiến chống Pháp.
Hiện trước nghinh phong quán có một bức tượng anh hùng Lương Văn Tụy (1914-1932). Anh là một chiến sĩ trẻ sớm tham gia cách mạng. Phía sau bức tượng là ngọn cờ búa liềm sừng sững giữa trời cao. Đó là biểu tượng cho hình ảnh anh hùng Lương Văn Tụy đã cắm cờ trên đỉnh núi Thúy trong một trận đánh Pháp. Đây là một chiến công khi người anh hùng đã treo cờ đỏ búa liềm lên trước đồn thù để ủng hộ Cách mạng tháng Mười Nga (7/11/1917-7/11/1929). Ít ngày sau đó giặc Pháp cho lùng bắt được chiến sĩ Lương Văn Tụy đem ra xử án. Nhưng vì ở tuổi vị thành niên nên anh chỉ bị đầy ra Côn Đảo (4-1930). Sau đó anh hy sinh trong một chuyến vượt ngục trên biển vào năm 1932. Anh hùng Lương Văn Tụy khi đó mới vừa tròn 18 tuổi. Để tưởng nhớ người anh hùng trẻ tuổi, thành phố Ninh Bình đã lấy tên anh đặt cho đường phố và dựng tượng trên núi Thúy. Hình tượng tiêu biểu đúng như những dòng thơ để lại: Lộng gió biển đông cờ bay bất tử/ Lịch sử anh hùng sáng mãi ngàn năm.
Hai mươi năm sau đó, quân đội ta mở chiến dịch mang tên Quang Trung (1951) chủ động tấn công và tiêu diệt giặc Pháp. Những đồn bốt chung quanh núi Thúy là một trong những mục tiêu tấn công. Đại đội trưởng Giáp Văn Khương phụ trách mũi tiến công chính diện. Trong thời gian ngắn những đồn bốt dưới chân núi bị tiêu diệt, Giáp Văn Khương dẫn đội quân xung kích tiến lên núi tấn công đồn trên đỉnh núi. Đây là chiến công bất ngờ chỉ trong một đêm đại đội của Giáp Văn Khương đã tiêu diệt được 200 tên giặc và phá tan 6 đồn bốt trên núi Thúy. Nhưng sáng hôm sau giặc Pháp huy động trung đoàn tấn công chiếm lại đỉnh núi Thúy.
Biết trước tình hình, đại đội trưởng Giáp Văn Khương lệnh cho các chiến sĩ rút về căn cứ rồi một mình với cây súng trong tay ở lại chiến đấu. Lực lượng chênh lệch. Với vũ khí tối tân và quân số đông chúng bao vây và tiến dần lên đỉnh núi hòng bắt sống đại đội trưởng Giáp Văn Khương. Chúng dàn hàng ngang tiến lên. Giáp Văn Khương bắn những viên đạn cuối cùng rồi quyết định nhảy qua những vách đá lao xuống dòng sông Vân. Giặc Pháp quá bất ngờ về người anh hùng quả cảm vô song này. Chúng nhìn xuống dòng sông hun hút trong gió lộng ào ạt từ biển thổi về mà kinh hồn khiếp vía.
Những lời thơ hào sảng đầy khí phách của các chiến sĩ đã được khắc ghi trong lịch sử chiến tranh. Đó là một dấu ấn huy hoàng trên núi Thúy khi được viết lên những câu thơ: Đồn Non Nước chọc trời ngạo nghễ/ Giặc huênh hoang, không sức nào có thể/ Chúng ngờ đâu gặp đối thủ kiên cường/ Cây súng tung hoành của Giáp Văn Khương/ Làm kẻ địch kinh hoàng bạt vía... Anh hùng Giáp Văn Khương đã ghi chiến công cho chiến dịch, chuẩn bị cho mặt trận Điện Biên Phủ triển khai và tiến tới chiến thắng lừng lẫy khắp bốn biển năm châu (1954).
Ngôi đền thờ Trương Hán Siêu ở dưới chân núi Thúy còn lưu giữ không ít tác phẩm văn chương của ông. Có thể nói đền và núi Thúy được coi là một kho báu thi ca cổ. Đồng thời danh nhân Trương Hán Siêu được đặt tên cho hàng chục đường phố trên các tỉnh thành trên cả nước. Hiện có tới 20 địa phương lập đền thờ ông. Trương Hán Siêu trở thành biểu tượng văn học của Ninh Bình. Giải thưởng văn học mang tên ông thường 5 năm một lần được trao tại đây.
Dục Thúy Sơn là một trong “Tứ đại danh sơn” của vùng đất Ninh Bình. Bên cạnh đó còn các núi Kỳ Lân, Núi Lớn và Ngọc Mỹ Nhân. Nhưng núi Thúy được đánh giá cao hơn cả ở vị trí ngã ba sông và ẩn chứa 40 cổ thi khắc đá. Kho báu thơ khắc trên vách núi Thúy trải qua hơn 700 năm và thời tiết khắc nghiệt nhưng luôn sáng ngời trong lịch sử văn học cổ thi. Phong cảnh dạt dào sông nước của núi Thúy đã được Nguyễn Trãi ví von: Bóng tháp hình trâm ngọc/ Gương soi ánh tóc huyền. Giờ đây nếu ai đến bến sông ắt sẽ được nghe câu hò vọng lên từ ngọn sóng sông Vân: Ai về qua đất Ninh Bình/ Mà xem phong cảnh hữu tình nên thơ/ Nước non, non nước như mơ/ Càng nhìn Dục Thúy càng ngơ ngẩn lòng…
