 |
| Văn học nghệ thuật cần chủ động song hành với những thay đổi lớn hiện tại của đất nước,. Hình ảnh minh họa. Nguồn Internet |
Như chúng ta đã biết: Lịch sử phát triển hàng ngàn năm của dân tộc và thực tiễn sinh động của cách mạng Việt Nam hơn 90 năm qua cho thấy văn học, nghệ thuật luôn đóng vai trò quan trọng trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước. Trong suốt chiều dài lịch sử dân tộc, văn học nghệ thuật luôn đóng vai trò tiên phong trong việc phản ánh tâm hồn, khát vọng, ý chí và bản sắc Việt Nam. Vẻ đẹp tâm hồn, cốt cách của con người Việt Nam luôn được thể hiện một cách sâu sắc trong các tác phẩm văn học, nghệ thuật tiêu biểu.
Từ khi tiến hành công cuộc đổi mới toàn diện, sâu rộng đất nước và hội nhập quốc tế, Việt Nam đã vượt qua nhiều khó khăn, thử thách, thu được nhiều thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử trên các mặt kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, quốc phòng, an ninh, đối ngoại. Với tư cách là tinh hoa của văn hóa, văn học nghệ thuật của ta đã bắt nhịp được với cuộc sống sôi động của sự nghiệp đổi mới, phản ánh được khát vọng của nhân dân và xu thế phát triển của thời đại. Văn học nghệ thuật không chỉ giữ chức năng phản ánh hiện thực, mà còn góp phần định hướng giá trị, khơi dậy niềm tin, nâng cao đời sống tinh thần nhân dân, hun đúc bản lĩnh quốc gia.
Hiện nay, cả nước đang đứng trước bước chuyển mình quan trọng - đẩy mạnh cải cách hành chính, sáp nhập địa giới hành chính, tinh gọn bộ máy, phát triển bền vững. Bước chuyển mình này đang tạo ra sự thay đổi to lớn, sự chuyển mình mạnh mẽ đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới. Trong dòng chảy đó, văn học nghệ thuật không đứng ngoài cuộc, mà cần đi đầu trong việc phản ánh, lan tỏa tinh thần đổi mới, xây dựng sự đồng thuận xã hội, bắt nhịp cùng sự chuyển mình của đất nước, của dân tộc.
Hải Dương và Hải Phòng là hai địa phương giàu truyền thống văn hóa miền đất chung dòng chảy văn hiến xứ Đông. Trong suốt chiều dài lịch sử, đội ngũ văn nghệ sĩ đã góp phần tạo nên diện mạo văn hóa đặc sắc của vùng đất Đông Bắc Bộ.
Tỉnh Hải Dương là mảnh đất giàu truyền thống văn hóa - nơi sản sinh ra những danh nhân như Chu Văn An, Nguyễn Trãi, Mạc Đĩnh Chi, và cũng là quê hương của những tài năng văn học nghệ thuật đương đại. Trải qua nhiều thời kỳ, văn học nghệ thuật Hải Dương luôn biết cách thích nghi, làm mới mình, nhưng vẫn giữ được cốt cách truyền thống. Những năm gần đây, hoạt động của Hội Văn học Nghệ thuật Hải Dương, các lĩnh vực chuyên ngành như văn học, mỹ thuật, nhiếp ảnh, âm nhạc… đã có nhiều chuyển biến tích cực. Tạp chí Văn nghệ Hải Dương tiếp tục là diễn đàn uy tín, là nơi giới thiệu tác phẩm văn học nghệ thuật phản ánh chân thực đời sống hiện đại của quê hương. Nhiều tác giả của tỉnh đã đoạt các giải thưởng cấp khu vực và toàn quốc, đóng góp cho kho tàng văn học nghệ thuật nước nhà.
Thành phố Hải Phòng cũng là vùng đất giàu truyền thống văn nghệ. Nhiều tác phẩm văn học của các nhà văn gắn bó với Hải Phòng như Nguyên Hồng, Văn Cao, Nguyễn Đình Thi, Lê Đại Thanh, Trần Hoàn, Nguyễn Viết Lãm… đã phản ánh sâu sắc cuộc sống người dân thành phố Cảng, vừa hào sảng, nghĩa tình, vừa chịu nhiều gian lao thử thách. Trong nghệ thuật sân khấu, Hải Phòng có đoàn Chèo, đoàn Kịch nói, đoàn Cải lương, Múa rối với nhiều vở diễn được khán giả cả nước yêu mến. Mỹ thuật, nhiếp ảnh, âm nhạc, múa… đều có bước phát triển đáng ghi nhận, góp phần làm giàu kho tàng văn hóa dân tộc.
Như chúng ta đã biết, Ngày 30/6/2025, Lễ công bố hợp nhất tỉnh Hải Dương với thành phố Hải Phòng (lấy tên chung là Thành phố Hải Phòng) đã được thực hiện thống nhất với tất cả các tỉnh, thành phố khác trên cả nước…Sự kiện lịch sử ý nghĩa này đã chính thức nâng tầm thành phố Hải Phòng trở thành một siêu đô thị có diện tích hơn 3.100 km2, tổng dân số hơn 4,6 triệu người. Cùng với đó, Hải Dương không còn là tỉnh độc lập mà trở thành một phần quan trọng của thành phố trực thuộc trung ương với hạ tầng kinh tế - xã hội hiện đại. Hòa chung dòng chảy đó, Hội Liên hiệp Văn học nghệ thuật Hải Phòng và Hội Văn học nghệ thuật tỉnh Hải Dương cũng đang chuẩn bị các công việc cần thiết để hợp nhất hai tổ chức Hội. Tôi tin tưởng và kỳ vọng, khi về chung một nhà, sức mạnh của VHNT thành phố Hải Phòng mới sẽ được nhân đôi từ tổ chức, lực lượng văn nghệ sĩ đến địa bàn hoạt động. Đây cũng là điểm chung của các Hội VHNT, Hội Liên hiệp VHNT trong cả nước nói chung và VN8+ của chúng ta nói riêng.
Sáp nhập tỉnh, tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu lực hiệu quả hoạt động của hệ thống chính trị và bối cảnh chúng ta đang bước vào kỷ nguyên cách mạng công nghiệp 4.0, chuyển đổi số, hội nhập quốc tế sâu rộng tất yếu sẽ kéo theo những thay đổi trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, trong đó có văn học nghệ thuật. Nó tạo ta cơ hội cũng như những thử thách đối với văn học nghệ thuật của cả nước nói chung và của mỗi địa phương nói riêng.
Về cơ hội, đây là thời đại mở ra vô vàn cơ hội sáng tạo, lan tỏa tác phẩm nhanh chóng trên nền tảng số, giao lưu, hợp tác trong nước, quốc tế thuận lợi.
Về thách thức. Tác phẩm nghệ thuật dễ bị “hòa tan” mất bản sắc địa phương, vùng miền, bị nhấn chìm trong làn sóng văn hóa ngoại lai. Sở thích công chúng thay đổi nhanh chóng. Giá trị thẩm mỹ, nhân văn có lúc bị thương mại hóa, bị lẫn lộn giữa thật và giả, tinh hoa và dung tục. Hoạt động xuất bản, biểu diễn, phát hành tác phẩm trên mạng còn tiềm ẩn rủi ro vi phạm bản quyền, đạo đức nghề nghiệp.
Trong bối cảnh ấy, văn học nghệ thuật cần làm gì?
- Trước hết văn học nghệ thuật cần chủ động song hành với những thay đổi lớn hiện tại của đất nước, của thời đại để không bị tụt hậu, bỏ rơi, lỗi thời, cần đi trước một bước về mặt tư tưởng; trở thành người chiến sĩ xung kích trên mặt trận thông tin giúp nhân dân hiểu đúng, hiểu sâu và đồng thuận với tinh thần đổi mới, cải cách đất nước. Những tác phẩm văn học, thơ, âm nhạc, sân khấu, mỹ thuật… có thể phản ánh những tâm tư, kỳ vọng, thậm chí cả băn khoăn, tiếc nuối, nhưng vì cái chung, vì đại cục đều phải hướng tới điều tích cực, một tương lai đất nước phát triển, một kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.
- Tiếp theo, cần khẳng định và giữ gìn bản sắc văn hóa địa phương trong quá trình hội nhập địa phương với địa phương, địa phương với cả nước và địa phương với thế giới. Văn học nghệ thuật có thể vừa gìn giữ “cái tôi” đặc thù vùng đất trước khi sáp nhập, vừa kết nối với “cái ta” của cộng đồng rộng lớn hơn. Đây là thách thức nhưng cũng là cơ hội để khẳng định vai trò của văn học nghệ thuật, vai trò của văn nghệ sĩ với quê hương, đất nước, dân tộc.
- Quá trình tinh gọn bộ máy đòi hỏi chính các Hội VHNT, Hội Liên hiệp VHNT cũng phải chuyển mình, hoạt động hiệu quả hơn, chủ động hơn trong việc ứng dụng công nghệ, tìm kiếm nhà tài trợ để xã hội hóa, kết nối văn nghệ sĩ trẻ, mở rộng không gian sáng tạo, đáp ứng đọc giả số.
- Là người chiến sĩ trên mặt trận thông tin, mỗi văn nghệ sĩ cũng cần xác định rõ sứ mệnh của mình, luôn đặt lợi ích chung của tập thể, đóng góp xây dựng cho Tổ quốc, cho quê hương trên hết; có tinh thần đoàn kết, tôn trọng, giúp đỡ lẫn nhau, không ngừng tự học hỏi để vượt lên chính mình. Phải gắn bó máu thịt với sự nghiệp đổi mới, đi sâu vào thực tiễn, dám đổi mới một cách mạnh mẽ nhưng đúng đắn, tạo ra những tác phẩm có giá trị về tư tưởng, nghệ thuật, tính nhân văn, lôi cuốn công chúng.
- Trong thời kỳ phát triển mới của đất nước, những sáng tác văn học, nghệ thuật cần góp phần bồi đắp, nâng cao tư tưởng, tâm hồn, nhân cách, đạo đức, lối sống của người Việt Nam, khơi dậy ở mỗi con người lòng tự hào dân tộc, lòng yêu nước, yêu chủ nghĩa xã hội, niềm tin vào lý tưởng và đường lối của Đảng.
- Các hoạt động văn học, nghệ thuật mang đến cho nhân dân những tình cảm và tiếng nói nhân nghĩa, tri ân, động viên, cổ vũ con người tự hào và phát huy truyền thống anh hùng của dân tộc, cùng nhau hướng tới mục đích chung, xây dựng đất nước ngày càng tươi đẹp. Cùng với đó, đội ngũ văn nghệ sĩ cần trang bị kiến thức mới, chủ động thích ứng với xu thế công nghệ, đồng thời giữ vững bản sắc dân tộc, nâng cao trách nhiệm xã hội.
Để văn học nghệ thuật tiếp tục đồng hành cùng đất nước tiến vào kỷ nguyên mới, tôi xin đề xuất mấy nội dung trọng tâm:
Một là: Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với hoạt động văn học nghệ thuật; tiếp tục đổi mới, hoàn thiện tư duy, phong cách lãnh đạo của các cấp ủy Đảng, hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước về văn học nghệ thuật; thể chế hóa mạnh mẽ, quyết liệt hơn nữa đường lối, quan điểm chỉ đạo của Đảng về Văn học nghệ thuật; kịp thời tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc về cơ chế, chính sách cho hoạt động văn học, nghệ thuật… là việc phải được coi trọng.
Hai là: các địa phương cần tiếp tục quan tâm, đầu tư cho lĩnh vực văn học nghệ thuật, nhất là trong giai đoạn chuyển tiếp sáp nhập, tái cơ cấu hành chính. Văn học nghệ thuật không thể “đi sau” mà phải “đi cùng”, đồng hành với sự thay đổi của đất nước. Đưa nhiệm vụ xây dựng và phát triển văn học nghệ thuật vào quy hoạch, kế hoạch phát triển của tỉnh, thành phố, các địa phương, đơn vị; xây dựng cơ chế lãnh đạo, quản lý bảo đảm được định hướng chính trị; khắc phục những hiện tượng mất dân chủ đối với hoạt động văn học nghệ thuật cũng như xu hướng thả nổi, tạo ra những tác giả, tác phẩm đi ngược lại các giá trị chân - thiện - mỹ về những giá trị tốt đẹp của dân tộc và cách mạng. Cần có kế hoạch định kỳ làm việc với lực lượng sáng tạo và hoạt động văn học nghệ thuật, đầu tư, hỗ trợ xứng đáng cho các tác phẩm có giá trị cao về tư tưởng và nghệ thuật, coi đây là trách nhiệm xã hội của các cấp chính quyền, cơ quan quản lý văn hóa.
Ba là: Các Hội VHNT, Hội Liên hiệp VHNT cần đổi mới phương thức hoạt động, đa dạng hóa các loại hình, lĩnh vực hoạt động của Hội VHNT theo hướng thiết thực, hiệu quả. Đẩy mạnh các hoạt động sáng tác, phổ biến tác phẩm, lý luận phê bình, phấn đấu sáng tác những tác phẩm có giá trị cao về quê hương, truyền thống lịch sử cách mạng của dân tộc, sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Khuyến khích sáng tác về đề tài đổi mới quản lý, xây dựng chính quyền điện tử, văn hóa công vụ, sáp nhập hành chính, để lan tỏa niềm tin và tinh thần trách nhiệm trong toàn xã hội. Tổ chức trại sáng tác chuyên đề, cuộc vận động sáng tác liên quan đến đề tài đổi mới, sáp nhập, phát triển bền vững, để khơi dậy cảm hứng và trách nhiệm của văn nghệ sĩ với thời cuộc. Tăng cường công tác quy hoạch, đào tạo đội ngũ văn nghệ sĩ trẻ, tạo điều kiện cho họ tiếp cận kỹ năng, công nghệ, tri thức mới, đồng thời giữ được cốt cách văn hóa dân tộc.
Bốn là: Đẩy mạnh chuyển đổi số trong lĩnh vực VHNT. Xây dựng cơ sở dữ liệu số về tác phẩm, tác giả; khuyến khích các sản phẩm nghệ thuật tương tác; ứng dụng công nghệ trong quảng bá, trưng bày, tạo điều kiện cho công chúng tiếp cận rộng rãi, đặc biệt là thế hệ trẻ.
Năm là: Tăng cường giao lưu, hợp tác liên tỉnh, thành phố và quốc tế, quảng bá hình ảnh VHNT của các địa phương ra bên ngoài, tạo động lực sáng tạo mới. Đây là một trong những điều vô cùng quan trọng trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng như hiện nay.
Trong bất kỳ hoàn cảnh nào VHNT, giới văn nghệ sĩ luôn bắt nhịp, đồng hành với cuộc sống sôi động của sự nghiệp đổi mới, phản ánh được khát vọng của nhân dân và xu thế phát triển của thời đại. Với tinh thần ấy, tôi tin tưởng sâu sắc rằng trong bối cảnh hiện tại VHNT sẽ nhanh nhạy, mạnh mẽ đồng hành cùng quê hương và đất nước vững vàng bước vào kỷ nguyên mới - một kỷ nguyên hội nhập, hiệu quả, nhân văn và bền vững.
----------
Bài viết khai thác từ tham luận Hội thảo “Văn học nghệ thuật cùng đất nước tiến vào kỷ nguyên mới”
