Theo giới thiệu của Trung tâm Giao lưu văn hóa Nhật Bản tại Việt Nam, Rie Qudan là một trong những gương mặt nổi bật của văn đàn Nhật Bản đương đại, được biết đến rộng rãi với tư cách là tác giả từng đoạt giải thưởng Akutagawa, một trong những giải thưởng văn học danh giá nhất của Nhật Bản.

Cô được đánh giá cao bởi cách kể chuyện độc đáo, xuất phát từ khả năng quan sát xã hội bằng con mắt sắc bén. Thế giới mà cô khắc họa thường tồn tại sự căng thẳng ẩn sau giọng văn điềm tĩnh, với những tầng sâu cô đơn và cảm xúc đa lớp được khơi lên từ những chi tiết rất đời thường, từ đó đem đến cho độc giả những khám phá và đồng cảm mạnh mẽ. Là cây bút trẻ, Rie Qudan đã nhanh chóng trở thành nhà văn tiềm năng mở ra những chân trời mới cho văn học Nhật Bản đương đại.

Chỉ sau gần 2 năm ra đời và được trao giải văn chương uy tín Nhật Bản mang tên Giải Akutagawa (hồi tháng 1-2024), tác phẩm có sử dụng 5% AI của Rie Qudan mang tên Tháp đồng cảm Tokyo vừa được xuất bản tại Việt Nam.

Dịp này, nữ nhà văn 9x Nhật Bản đang có chuyến giao lưu với độc giả Việt Nam ở Hà Nội và TP.HCM. Cô dành cho Văn Nghệ cuộc trò chuyện cởi mở, thẳng thắn về chủ đề nhà văn sử dụng AI trong sáng tác.

Tôi ham muốn sáng tác, AI thì không

- Thưa chị, chị đã trở thành nhà văn như thế nào?

- Trước đây tôi chưa bao giờ nghĩ mình sẽ trở thành nhà văn chuyên nghiệp. Tôi thích nấu ăn, chơi thể thao. Viết với tôi cũng giống như các hoạt động bình thường hàng ngày. Nhưng khi viết, tình cờ tôi thành nhà văn. Đối với tôi viết văn không phải là mục tiêu quan trọng nhất đời mình. Tôi không viết với mong muốn mãnh liệt, mà như người ta ăn hằng ngày, đi dạo hằng ngày.

Tôi vốn dĩ không có giấc mơ viết văn cho nhiều người đọc. Tôi chỉ tình cờ viết văn. Nhưng khi bắt tay vào tôi mới được mách bảo tôi có ham muốn sáng tác. Văn chương đã chỉ cho tôi rằng tôi có ham muốn viết. So sánh đơn giản thì nó giống khi mình đang no mình không thèm ăn, nhưng nếu có món ngon đặt ngay trước mặt thì bạn có thể nổi cơn thèm ăn.

Rie Qudan trong buổi giao lưu với bạn đọc Hà Nội. Ảnh: Phương Bối

- Cũng đúng vậy. Đặc biệt là giải thưởng. Nhờ các giải thưởng mà tôi có nhiều độc giả hơn, sách của tôi cũng sớm được dịch ra các thứ tiếng khác nhau, có cơ hội giao lưu với độc giả khắp nơi. Điều này lại khiến tôi muốn nói chuyện nhiều hơn, muốn viết nhiều hơn, những ham muốn viết lại tiếp tục được sản sinh thêm.

- Hồi chị được trao Giải Akutagawa, độc giả, kể cả ở Việt Nam, đã rất chú ý đến chị bởi thông tin chị thừa nhận 5% tác phẩm do AI viết, chị nghĩ sao?

- Tôi đã ngạc nhiên khi phát ngôn của tôi rằng có sử dụng 5% AI trong tác phẩm vừa được trao giải đã nhận được sự chú ý lớn trừ truyền thông. Các báo lập tức đưa tin về phát ngôn có dùng AI trong sáng tác của tôi. Báo chí Việt Nam cũng đưa tin về việc đó. Cách thế giới đưa tin liên quan đến phát ngôn của tôi về AI cho thấy họ rất quan tâm đến AI.

Bản thân tôi cảm ơn AI, vì nhờ nó mà văn chương của tôi sớm được dịch ra các thứ tiếng hơn. Bạn biết đấy, bản tiếng Việt cuốn Tháp đồng cảm Tokyo ra đời sau bản gốc tiếng Nhật in lần đầu chỉ gần 2 năm.

Ngoài ra, sau tác phẩm có sử dụng 5% của AI đó, nhiều công việc liên quan đến AI đến với tôi. Như thể tôi là một chuyên gia về AI vậy. Một doanh nghiệp đã đặt hàng tôi viết tác phẩm 95% là của AI. Tôi đã viết truyện ngắn có tên Mưa bóng mây. Truyện ngắn này 4.000 chữ, được hình thành từ 20.000 chữ tôi trao đổi với AI. Theo đặt hàng của doanh nghiệp, tôi công bố cả 20.000 chữ này lên mạng, cùng với việc công bố tác phẩm. Bởi vì họ muốn chỉ ra quá trình một nhà văn làm việc với AI thì ra tác phẩm thế nào.

- Tác phẩm ấy được độc giả Nhật đón nhận ra sao? Cuốn sách 95% do AI viết thì có ý nghĩa gì với chị?

- Như tôi đã nói, đó là một đơn đặt hàng. Về sự đón nhận của độc giả, cũng có những phản hồi cho biết họ rất cảm động với câu chuyện. Có những độc giả đã được khích lệ sử dụng AI để viết những đoạn văn cho mình. Nhưng từ tác phẩm 95% AI viết này, chúng tôi đưa đến kết luận là công cụ AI chưa thể vượt qua giới hạn trong sáng tác văn chương. Có nhiều vấn đề, thách thức cần được giải quyết. Đặc biệt là vấn đề AI không có ham muốn sáng tác nội tại, không có ham muốn được thừa nhận như con người. Chừng nào người ta chưa phân tích được quá trình hình thành ham muốn sáng tác ở con người thì AI vẫn chưa vượt qua được giới hạn trong sáng tác văn chương.

Được nhìn sâu vào bên trong mình hơn khi sử dụng AI

- Là người sử dụng AI để viết văn, chị nói gì với những nhà văn cự tuyệt AI, cho rằng AI không thể thay thế lao động sáng tác của con người?

- Hơi khó để có câu trả lời tuyệt đối. Rất khó để khẳng định rằng toàn bộ tác phẩm của ai đó chỉ hoàn toàn là sáng tạo của người đó. Ngay cả khi nhà văn không sử dụng AI, có rất nhiều thứ đã đi qua bộ lọc của nhà văn, để rồi được chắt lọc thành tác phẩm. Con người bao giờ cũng chịu ảnh hưởng từ ai đó, nhưng nhiều khi họ không nhận ra, bởi họ bị ảnh hưởng một cách vô thức. Cho nên, khi viết văn, nhà văn tưởng tất cả những ý tưởng, câu chuyện, con chữ mình viết ra hoàn toàn là của mình, thực chất nó có phần của những người khác trong đó, bởi người viết luôn luôn bị ảnh hưởng bởi ai đó mà có khi không hận ra. Và AI thực chất cũng chỉ là tập hợp của nhiều “ai đó”. Ai mà hiểu được điều này thì họ sẽ không khẳng định khăng khăng rằng họ không bao giờ sử dụng AI trong sáng tác.

Bản thân cá nhân tôi thì không phản đối hay chống lại sử dụng AI, mà chỉ muốn lưu ý những ai sử dụng công cụ này cần cân nhắc sử dụng thế nào để mang lại giá trị tốt nhất.

- Còn chị, chị đã sử dụng AI để viết văn như thế nào?

- Khi sử dụng AI, tôi yêu cầu AI xuất ra đoạn văn như tôi mong muốn. Khi chưa hài lòng thì tôi yêu cầu AI sửa lại kỳ tới khi tôi hài lòng. AI có khả năng làm việc 24/24h và có thể “kiên nhẫn” trả kết quả cho đến khi mình hài lòng. Quá trình yêu cầu AI đưa ra các kết quả cho tới khi thực sự hài lòng, tôi hiểu được mình muốn thế này chứ không phải thế kia. Nếu tự viết thì tôi không có cơ hội để nhận ra điều mình thực sự mong muốn là gì. Cho nên mình có cơ hội nhìn sâu vào bên trong mình hơn khi sử dụng AI.

- Sau các tác phẩm 5% AI và 95% AI thì chị có tiếp tục dùng AI để viết văn?

- Không. Tôi không dùng để viết thêm nữa.