Nhưng, lại nhưng, nếu Thanh không là một khối sầu muộn, nơi cái tôi buồn khổ của cá nhân nhà thơ dường như bao trùm hết thảy mọi dòng thơ, mọi con chữ thì Trên con đường tóc lại là một bước trưởng thành viên mãn về con - người - thơ, cả về cảm xúc tròn đầy cũng như phong cách diễn ngôn hàm súc, mang vẻ đẹp đằm sâu của thi ca.
|
Phần một Về trong cuộc người là con đường của những ký ức, thứ hành trang quý báu duy nhất mà mỗi con người có thể mang theo mình trong suốt cuộc đời.
Nơi bắt đầu của con đường ký ức ấy là làng quê, ruộng đồng, tiếng sáo diều vi vút đêm trăng, là cha là mẹ nhọc nhằn trên cánh đồng làng.
Làng quê, trong ký ức thơ Trang Thanh, không thanh bình như thường thấy mà là cánh đồng với “gốc rạ nhọn như mầm gai cắm ngược”, với “tuổi thơ cỏ sắc máu đào”. Nó báo hiệu một tuổi thơ hoang hoải không bóng chim về, nơi con người trưởng thành, khi nhìn lại ước ao cả những điều bình thường giản dị nhất: thèm khóc cười cả tiếng cãi lộn nhau/ tiếng đùa cợt rung thóc mùa ràn rạt/ tiếng khua vỡ váng phù sa ruộng lụt/ xanh mơ hồ ngun ngún mạ non (không bóng chim về).
Trên cái nền nhọc nhằn của làng quê, người mẹ đi “lưng còng cành trăng”, gánh chịu bao nỗi khốn khó, vất vả: ngày mai khô khốc nỗi nhọc/ ngón chân bấm trật ký ức/ bầm gốc lúa dài/ xuân răng đen của mẹ/ thâm u bờ vai (đồng chiêm).
Nếu người mẹ là ký ức về sự tủi cực thì người cha lại là nơi tác giả gửi gắm những nỗi niềm - đôi khi là tuyệt vọng - để tìm thấy một sự nâng đỡ, chở che qua những trầm buồn của đời sống. gửi cha là bài thơ có sức nặng nhất trong phần 1 của tập thơ. Từ trong mù sương của ký ức, cuộc đối thoại câm lặng với người cha ở cõi miên viễn làm trồi lên những câu hỏi dồn làm thắt ngực: thế giới bên kia có linh hồn thật không cha?/ có cuộc sống thật không cha?/ cha có nhìn thấy con hàng ngày?/ có thấy con tuyệt vọng không? (gửi cha)
Đấy là một câu hỏi trực diện của một người từng nhiều khi “muốn lao vào chiếc ô tô đang chạy trên đường”, muốn “ngủ một kiếp dài” của loài cỏ gai. Chỉ có tuyệt vọng cùng cực mới phải vịn vào người đã khuất để tìm lại niềm vui sống. Có ai đưa tay ra với người con gái trong những giây phút ấy?
Trong nỗi tuyệt vọng, còn lại những câu hỏi nhói lòng:
kiếp sau người ta có được yêu nhau
không cha?
người ta có bàn về hạnh phúc?
hay cũng chỉ nói về tủi cực? (gửi cha)
Lời nhắn một con cá nhỏ là một bài thơ nhỏ nhắn, cảm động. Trong hình hài nhỏ bé của con cá bơi về phía biển chất chứa cả một trời ký ức: vầng trăng, ánh mắt người con gái, vị đòng đòng tháng tư, mùi nếp thơm tháng sáu…
Con cá nhỏ ấy còn mang theo một câu hỏi đau đáu của tác giả gửi về chốn mênh mông:
kiếp ấy ai người mua mây trắng?
về đốt thành tro rải đáy sông
(lời nhắn một con cá nhỏ)
Hai câu rất gần với vẻ đẹp vĩnh cửu của thơ cổ điển.
Trong thơ Trang Thanh, những câu hỏi cứ trở đi trở lại mà không cần có câu trả lời. Bởi, lúc đặt ra câu hỏi, nghĩa là khi ấy đã vượt qua rồi.
Trên con đường tóc hiển lộ sự trưởng thành của con người thi ca trong nhà thơ khi không bám chấp vào nỗi đau cá nhân riêng tư mà đi vào những chiêm nghiệm đời sống rộng lớn hơn.
Về kỹ thuật cũng bộc lộ tính chủ động, nhất quán.
Không còn những thoáng xúc cảm rời rạc, đơn lẻ, nhà thơ chủ ý xây dựng một “hệ Trang Thanh” với các hình ảnh lặp lại, có sự tiếp biến. Như bầy sẻ nâu bay lặng câm trong “nhọn gai ký ức” của Thanh không tiếp tục bay im lặng trong “gửi cha” của Trên con đường tóc .
Hoặc, ở Nỗi đau tỏa hương trên cành gai, phần hai của Trên con đường tóc, một mã hiệu có từ Thanh không quay lại: sen.
Ở Thanh không, có sen neo thuyền, sen ca, sen lạnh, sen ru, sen câm thì những hình tượng ấy thấp thoáng trở lại trong Trên con đường tóc.
chong chong nguyệt huyền bảng lảng
ru sen bàng bạc cung tàn
ta ôm mùa em thơm giấc
trăng cành mi cành mi say (giấc hoa)
Hay:
nụ hôn tắm nhành tóc bỏng
dáng em sen vỡ hương còn trong
(bây giờ…)
So với Thanh không, trong Trên con đường tóc, tác giả bớt đi những rỗng chữ mà thêm vào nhiều phần sự giản dị, giàu tình ý. Như một nhà điêu khắc dùng dao vạc vào khối đá bỏ đi những phần thừa thãi làm hiện hình một chân dung, bớt đi để thêm vào, Trên con đường tóc là chân dung gần của tác giả, không điểm trang, nhẹ nhõm, cứ như không!
Nhà thơ Nguyễn Tiến Thanh có viết một tiểu luận trường thiên với tựa đề Thơ không cần cứu ai, nhưng cứu người viết. Không biết thơ Trang Thanh có cứu được ai không nhưng một cách vô thức, thơ của chị dường như đã cứu chính thơ khỏi sự vô cảm của những xác chữ, những ký tự rỗng, với một phong cách diễn ngôn hiện đại, mới mẻ.
người đàn bà đi trong đêm tối đen bằng tóc
trên con đường vô tận tết bằng muôn sợi
tóc rụng
từ mái đầu nhỏ bé của nàng
Nhà thơ mở đầu bài thơ Trên con đường tóc trong phần ba của tập thơ, Tóc mình viết lên mây, chỉ trong một dòng ngắn có tới ba sắc màu tối: “đêm”, “tối đen”, “tóc”. Chẳng phải ngẫu nhiên mà bài thơ này cũng được lấy để đặt tên cho toàn tập thơ. Con đường người đàn bà làm thơ đi qua cuộc đời này chênh vênh, mỏng mảnh và tối như trên một sợi tóc dài vô tận. Trên con đường ấy:
…nàng đang nhón chân múa điệu đơn độc
những thanh âm vòng vọng hỏi nàng
hỏi nàng. hỏi nàng
còn đau không?
còn buồn không?
sợ hãi nữa không?
Lại là những câu hỏi dồn trong bài thơ có cấu trúc hiện đại rất ít tính từ này. Nhiều người đã hỏi nhưng tất cả bọn họ đều ở bên ngoài nàng. Chỉ có chính người đàn bà ấy, tự mình, băng qua con đường tóc rụng. Không có đích cuối trong bài thơ. Bởi người làm thơ ấy vẫn còn đang đi…
Trong một thế giới, nơi mà những xúc - cảm - được - huấn - luyện bởi thời đại AI đang bao trùm đời sống và cả thi ca, thơ Trang Thanh vẫn giữ lại được những run rẩy của con chữ, những xúc cảm người chân thật, chạm đến người đọc. Đọc thơ chị, có thể cảm thấy nỗi đau: con chim trúng tên cánh trái/ cuộc bay thăm thẳm mộng dài/ tim ta mỗi lần đau lại/ đời dâng mặn biển chông gai (mỗi lần đau) nhưng, không còn nỗi tuyệt vọng như đã từng. Đối mặt với nỗi đau, người đàn bà ấy có thể bình thản tận hưởng nhịp nắng thu lí lắc, để thấy cõi mộng hoang hoang/ ta như mặt hồ đang khói… Có vẻ như qua mỗi lần đau, người đàn bà ấy thêm mỗi một trưởng thành, trong đời, trong thơ.
Người bình thường sống bằng hơi thở. Nhà thơ, người không bình thường, sống trong nỗi buồn, qua những vết dao trong ký ức. Qua cái cách nhà thơ đối mặt với những rạn vỡ trong đời sống cá nhân, có thể thấy thêm một lần nữa sự trưởng thành ấy: hôm nay/ tôi quyết đặt nỗi buồn của mình xuống cỏ/.../ nhờ đất nuôi dưỡng nỗi buồn tôi/ nhờ cỏ ôm ấp nỗi buồn tôi/ lớn lên dịu dàng nở hoa trên cỏ/ tôi muốn hóa kiếp nỗi buồn thành hoa/ để nuôi nấng lũ sâu/ dẫu nhỏ như cái tăm sợi chỉ/ chỉ biết bò lung tung trên mặt đất này (hóa kiếp).
Không đao to búa lớn, không lộng ngôn lẫm liệt, Trên con đường tóc của Trang Thanh thầm lặng nuôi dưỡng mầm yêu thương giữa cuộc đời mỏi mệt. Thơ của chị có thể không cứu được ai, nhưng, nó như một minh chứng cho sự hiện hữu kiêu hãnh của nhà thơ giữa nhân gian.
