Làng ta có một anh hùng của nhà văn Nguyễn Quang Lập viết về một tình yêu như thế giữa Nguyễn Tiến Nhẫn và Mai Thị Lê, hai con dân xóm Cây Bàng, làng Phan Long (tên gọi cũ của phường Ba Đồn, thị xã Ba Đồn, tỉnh Quảng Bình ngày nay).
Nguyễn Tiến Nhẫn sinh năm 1929, Mai Thị Lê sinh năm 1933, chênh nhau bốn tuổi. Hai gia đình họ là hàng xóm của nhau, chung nhau một bờ rào. Bọ mạ của hai bên đều là những người có chữ, biết làm ăn nên kinh tế của hai nhà thuộc hàng khá giả trong vùng, con cái được học hành tử tế. Nguyễn Tiến Nhẫn có bằng Primaire. Mai Thị Lê cũng không kém, đọc thơ Arthur Rimbaud, thơ Guillaume Apollinaire bằng nguyên bản tiếng Pháp…
|
Ở cận kề, nhà này thấu nhà kia bằng một cái nhìn. Nhẫn ở nhà hay đi vắng Lê đều thông tỏ (và ngược lại). Nhưng chỉ Nhẫn mới hay vắng nhà. Anh đi học, đi làm và đi đâu thì chỉ trời mới biết. Những khi ấy Lê buồn, thường đứng bên cửa sổ nhà mình trông sang mong anh về để có người chơi cùng. Anh tham gia vào mọi vui buồn của cô: ngày Lê ra đời, Nhẫn 4 tuổi chạy ù đến nhà thương phủ cách gần cây số năn nỉ cụ Phần, y tá phụ trách, cử mệ Bông đến nhà em đỡ cho mạ. Lê hai tuổi, anh Tín (Mai Tín, anh trai của Mai Thị Lê, cùng tuổi Nguyễn Tiến Nhẫn) cõng em sang nhà anh Nhẫn chơi, nhiều đến nỗi Lê thuộc nhà anh Nhẫn như nhà mình. Lê ba tuổi, Nhẫn làm bò cho Lê cưỡi, dắt Lê đi hết phố Khách (tức xóm Cây Bàng). Lê bốn tuổi, Nhẫn lấy lá bàng lá mít xếp hình cho Lê chơi. Lê năm tuổi, Nhẫn dắt em ra phố Chợ xem đá gà. Khi hai anh mất cảnh giác, em tha thẩn trong các quán hàng. Có người lớn thấy liền gọi to: “Tín ơi, mau đưa em về!” Bao giờ cũng vậy, ngay sau tiếng kêu, không phải anh Tín mà là anh Nhẫn vọt tới liền…
Nhẫn tham gia hoạt động cách mạng, lúc đầu anh ở trong đội Hướng đạo của chú Trợ Tỷ. Mười một tuổi, làm liên lạc cho Việt Minh do chú Cổ Kim Thành trực tiếp chỉ đạo. Mười bốn tuổi, làm liên lạc cho đại đội 5 của chú Vũ, là chú Đồng Sĩ Nguyên. Mười sáu tuổi làm điệp báo cho trung đoàn 274 của chú Trần Quý Hai. Năm Nhẫn 18 tuổi, tụi Pháp bắt được anh trong một trận càn ở Roòn. Quan một D’arrmoville trực tiếp lấy lời khai. Thấy anh nói tiếng Pháp lưu loát, D’arrmoville đưa anh về đồn làm phiên dịch, nhận anh làm con nuôi. Sống trong lòng địch là một việc cực khó, nhất là với một tình báo viên. Anh đã bình tĩnh, thông minh đóng tròn vai, cung cấp cho ta nhiều tin tức quan trọng, trong đó có bản đồ và kế hoạch hành quân của quân Pháp vào Cảnh Dương. Nhờ vậy, ba lần Pháp tiến đánh Cảnh Dương, nhằm xóa sổ cảng tiếp tế của ta (mà chúng gọi là “Cảng Việt Minh”), cả ba lần chúng đều phải ôm đầu máu tháo chạy.
Những việc làm bí mật ấy của Nhẫn dần dần Lê biết. Thứ nhất, anh tin Lê. Thứ hai, việc hoạt động tình báo rất cần người tiếp sức, đưa tin. Theo thời gian, tình yêu và công việc cuốn Lê vào guồng, kề vai sát cánh cùng anh. Ngày 26/3/1947 Pháp đánh chiếm Đồng Hới. Ngày 28/3 chúng chiếm Thanh Khê, trung đội du kích làng Phan Long trực chiến suốt ngày đêm. Rồi quân Pháp tràn vào Phan Long, dân làng tản cư về Trung Thuần, lên Tuyên Hóa, ra Kỳ Anh (Hà Tĩnh)… Lê 15 tuổi, băng rừng trâm bầu đi tìm Nhẫn, bị thằng lính lê dương bắt. Khi nó toan hãm hiếp Lê thì Nhẫn bất ngờ xuất hiện, đánh nhau với thằng Tây. Lê bật dậy cầm cây kiếm (mà cô vẫn mang theo bên mình trong lúc đi tìm Nhẫn) chém thằng Tây sả vai. Chiến công của hai người vang dội khắp nơi.
Năm 1948, Nhẫn bị địch bắt lần thứ hai khi đang gửi thư liên lạc cho tư lệnh mặt trận Bình Trị Thiên Trần Quý Hai ở một hòm thư bí mật. Sau những đòn tra tấn dã man, ngày 16/8/1948 thực dân Pháp đưa anh ra xử tử ở chợ Ba Đồn. Anh bị bịt mắt, tay trói ngoặt vào cột gỗ. Năm khẩu Mút - cơ - tông (Mousquetons) đồng loạt nâng lên.
“Hồ Chủ tịch muôn năm!”
Nguyễn Tiến Nhẫn ngẩng cao đầu hô lớn. Súng nổ ở câu thứ hai. Cả năm khẩu đồng loạt nổ. Ba phát trúng anh, một viên qua trán, một viên qua cổ, một viên qua ngực. Có hai phát bắn trượt. Nhưng cả năm phát đạn đều trúng tim bọ mạ Nhẫn, trúng tim Mai Thị Lê, trúng tim hàng vạn con dân Ba Đồn, trong đó có nhà văn Nguyễn Quang Lập, một người sinh sau anh 27 năm (1929 - 1956).
Năm 2020, Nguyễn Quang Lập viết Ba Đồn mạn thuật, một cuốn sách khảo cứu về quê hương. Đến phần nhân chí, ông đã dừng lại rất lâu trước một nhân vật có tên Nguyễn Tiến Nhẫn. Cuộc đời ngắn ngủi mà lẫm liệt của Nguyễn Tiến Nhẫn khiến ông không yên, thấy cần phải viết nhiều hơn nữa về con người này. Nhưng viết thế nào đây, sau nhiều suy ngẫm ông quyết định chọn hình thức tiểu thuyết, viết trộn lẫn giữa hư cấu và phi hư cấu. Khi Ba Đồn mạn thuật đưa vào nhà in, nhà văn bắt tay ngay vào cuốn sách như dự tính. Đầu tiên ông tìm gặp kiều nữ Kiều Nguyệt Lê ngày nào (giờ bà Lê đã là một bà lão 93 tuổi), xin bà kể cho nghe câu chuyện tình yêu thanh mai trúc mã của hai người. Và thế là Làng ta có một anh hùng ra đời.
Sách gồm 16 chương, cộng phần vĩ thanh. Mở đầu mỗi chương là lời kể của Mai Thị Lê, phần còn lại, nhà văn cố gắng tái hiện chân xác không khí lịch sử, môi trường cùng tâm trạng nhân vật trong cuộc kháng chiến chống Pháp hào hùng xảy ra trên quê hương cách nay đã gần 100 năm. Điều này không dễ, nhưng với bản lĩnh của một nhà tiểu thuyết, tâm huyết của một người con Ba Đồn xa xứ, Nguyễn Quang Lập đã làm được. Đọc xong 250 trang sách, người đọc (nhất là các em thiếu nhi) cảm thấy bâng khuâng, tự hào với truyền thống quê hương, cảm phục lớp cha ông đã anh dũng hi sinh, giành độc lập tự do cho tổ quốc. Cảm thấy mỗi tấc núi tấc sông của quê hương đều thấm máu xương của lớp lớp tiền nhân…
