Này ngô đồng miền cố xứ, phượng hoàng đã về chưa?

Đôi lần tôi đã so sánh hoa ngô đồng với một quốc hoa nào đó trên thế giới, tạo dựng không gian và ngồi ngắm. Nhưng tôi đã bỏ ý nghĩ đó; tôi nghĩ về những không gian khác dành cho loài hoa thanh tao miền cố xứ. Điều đầu tiên là kiếm ở đâu một hạt giống, một cây con, và hơn nữa tôi sẽ trồng ở đâu. Rồi tôi trồng nó trong tâm tưởng, nơi những góc chất chứa nỗi niềm, để mỗi lần chiêm ngắm là một lần thấy thêm những vẻ đẹp trong đời vốn như ngô đồng đã đẹp xưa nay vậy.

Minh họa Lê Trí Dũng

Tôi vẫn nghĩ hoa ngô đồng không dành để bình chọn, nó đã có chỗ đứng riêng, một sự trầm lặng kiêu dũng, một cốt cách phiêu diêu. Đi qua thành phố Huế là nhuốm tâm hồn với nhiều sắc hoa. Hoa bốn mùa bên dòng sông thơm, mùa nào cũng rạo rực bâng khuâng với bao khác biệt. Ngay hoa phượng xem ra bình thường như mùa hạ rồi đến song có năm đã khiến ta không khỏi ngỡ ngàng với sự rực rỡ của nó ở khắp miền Cố đô. Hoa ngô đồng thì vẫn đứng đó, bên kiến trúc xưa để sánh với những gam màu đã qua thử thách của thời gian. Người ta vẫn nói rằng thứ màu đặc sắc nhất, khó pha thành nhất là mà màu của thời gian, nó có trên bức tường cũ, trên những kiến trúc dưới nắng mưa hoang hoải. Và sắc màu của hoa ngô đồng cũng như tuyệt phẩm của một dạng “pháp lam” độc bản, ưu tư, căng nhựa. Màu hồng của hoa như được hòa với thời gian, vừa bung nở cũng thấy như đi qua gió ngàn, đi qua miền tịnh khiết mà nhoáng cái đã trăm năm dâu bể.

Đôi lần tôi so sánh màu hồng của hoa ngô đồng với màu môi mộc của thiếu nữ, với dải yếm bay trong giấc mơ thánh thiện. Rồi tôi chỉ có thể so sánh giữa hoa ngô đồng với hoa xoan, nở từ tháng ba. Một hồng, một trắng, đều có pha màu tím. Vẫn nghĩ cái đẹp sẽ đẹp hơn, quý phái hơn khi gợn chút buồn xa xôi, thêm sâu thẳm. Hai loài hoa đều ở rất cao, tuy hoa xoan lẫn trong lá, ngô đồng thì rũ lá để dành sức cho hoa. Tôi nhớ đến loài cây trên rừng Tây Nguyên, mùa khô để đủ nước nuôi thân sống sót khi một số loài không trụ nổi, nó đã rụng trụi lá. Cách mà ngô đồng đơm hoa thì đó là một sức sống viên mãn, hồng tươi trinh nguyên. Xưa kia loài phượng hoàng đã tìm nhánh ngô đồng đậu xuống để tương xứng với mình; chỉ loài chim phượng hoàng mới xứng để ngô đồng đón đợi. Ngô đồng dẫu mang tính nữ song toát lên vẻ quân tử thanh cao; cái cao vời ngay ở thân của nó, khi bung hoa không phải ai cũng dễ dàng chạm đến.

Hoa ngô đồng tao nhã như cung tần mĩ nữ, như một tiên hoa lồng lộng phiêu du từ trong quá vãng về đứng bên những bức tường phong rêu trải qua chiêm nghiệm nổi nênh hoang phế. Có những năm hoa không hé nụ hoặc chỉ lơ thơ để ai cảm hoài tiếc nuối đợi chờ. Có năm thì bung hết những hồng phấn nhuộm ráng cả một góc trời Đại Nội. Năm nào đó cứ ngang qua cầu Trường Tiền, tôi đều ngóng xem hoa đã nở chưa, đã tàn chưa hay còn dan díu tình lụy nhân gian. Tri âm mấy ai hiểu thấu, đôi khi lướt qua giữa đời như không hề quen biết nhưng đã cảm cốt cách rồi đâu cần gần gụi làm tin.

Tôi ước được ngồi dưới hiên của một quán trà cổ nơi góc phố cũ mèm, ở đó tôi vẫn thấy nhánh ngô đồng sà xuống, hồng tươi lụa là. Cây ngô đồng phất phơ trong trí tưởng ấy đôi lúc rỗi tôi vẫn đi tìm. Tôi biết đến những cây ngô đồng cao lớn trong cố kinh tuy hiếm khi có dịp vào đó được ngồi một mình trong thinh vắng. Lại có lần người bạn nhắc đến cây ngô đồng ở một ngôi chùa thuộc phía Tây thành phố, tôi đã đến đó tìm song chưa thấy. Tôi lại cuộc rong ruổi kiếm tìm, và lần đi ngang một ngôi nhà thờ, tôi thấy. Bây giờ lá như gần héo rũ, đó có thể là một sự thầm lặng như trút bỏ muộn phiền để bung những phiến hoa đậm sắc hồng tươi sắp sửa, như môi thiếu nữ, như màu hồng tiên nữ. Tôi ngồi xuống cội cây vào một chiều nắng nhạt, mênh mang với khói thuốc hư huyền. Tôi tưởng về không gian xưa man mác nhuốm tích cổ, với giọng ca vút lên từ chiếc đài cũ; có ai đó lẹ làng đến ngồi gần mê từng nốt nhạc trải dàn, yêu tiếng hát vút lên một vô danh rực rỡ; cái không gian mà tôi muốn ngồi mãi để hiểu thêm về hư vô.

Tôi đã nhìn thấy những cây ngô đồng trong Hoàng thành. Hoa ngô đồng xứng đáng dành cho thi ca nhạc họa tôn vinh vẻ quý phái, ảo huyền của nó; nhất là với những cây ngô đồng tuổi thọ đã bậc lão, là di sản quý hiếm. Có những câu hỏi chỉ cần vài giây tìm kiếm trên Google là ra đáp án hoặc một phần câu trả lời, tuy cũng có câu hỏi mà tôi muốn khám phá cho riêng mình. Đó là khi tôi muốn biết ngoại trừ ở trong Đại Nội, trong công viên bên phía bắc sông Hương thì cây ngô đồng còn có ở những đâu?

Một chiều đi lên đường Lê Ngô Cát để lên đồi Vọng Cảnh, quãng giữa đã gặp đến hai cây, thật như xa xứ gặp cố nhân. Cảm xúc mạnh nhất là khi thấy ngô đồng nở hoa ở ngay bên cạnh mố cầu Trường Tiền, tôi tạm đếm là 6 cây, cao vút, hoa rạo rực cả một khung trời. Đi theo đường Lê Duẩn từ đó về phía bên phải cầu Dã Viên đến đường Nguyễn Trãi rẽ vô Thành nội, hai bên con đường không xa sẽ bắt gặp những cây ngô đồng. Nếu không nhìn thân, nhất là vẫn còn sót lại nhánh hoa, tôi sẽ không nhận ra nó vì lá non vừa mọc khác nhiều với lá lúc già. Những cây ngô đồng hẳn có tuổi đời không ít; tôi ước thấy được những cây cổ thụ thân sù sì, bởi một lí do đơn giản: nếu phượng hoàng chọn đậu xuống thì hẳn phải là cây ngô đồng như thế.

Cây ngô đồng rất cao, khó ai có thể ngắm hoa ngang tầm mắt. Tôi chưa được biết loài ngô đồng được thành phố trồng nhiều ở những nơi nào, và những nơi có ngô đồng do cá nhân trồng. Nhiều hôm ngày nghỉ, trong chuyến rong ruổi của mình tôi đã tìm kiếm ngô đồng như một tri âm. Từ tháng 2 âm lịch thì hoa ngô đồng bắt đầu nở, gần thời điểm nở hoa của những loài mà tôi để ý là hoa xoan và hoa bún, chúng đều là cây thân gỗ, cao, duy chỉ ngô đồng dáng thẳng, vươn cành nở hoa giữa thanh khiết bầu trời. Hoa ngô đồng sẽ đẹp viên mãn ở giai đoạn vừa nở vừa rụng lá. Lúc này hoa màu hồng phai nhẹ hòa thêm màu tím nhạt tạo nên một sắc màu ảo diệu. Nếu cây ở trong khu vườn thanh khiết hay những nơi mà ít xe cộ đi lại, ít khói bụi, hoa sẽ không bị bụi phai sắc, màu rực rỡ có sức hút kì lạ.

Tôi đi nhiều nơi, cũng có nghe câu chuyện về ngày xưa ở vùng ven cũng có những cây ngô đồng lớn nhưng người ta không biết giá trị cao sang của hoa nên đã đốn hạ. Điều này thật sự nhức nhối kẻ yêu hoa, cũng bởi vẻ đẹp của ngô đồng vốn dĩ được phát hiện từ rất xưa, mãi đến giai đoạn người ta thích chụp hình lưu dấu kỉ niệm, và nhờ sự lan tỏa của những bức ảnh nghệ thuật đẹp mê man về loài hoa ngô đồng trên mạng xã hội, nó mới thật sự được trân trọng hơn. Có lần đi ngoài quốc lộ từ Phú Bài lên, rẽ trái vào con đường tắt đến đường mới Trưng Nữ Vương, gần giữa góc quành đó tôi phát hiện hai cây ngô đồng ước cũng khoảng vài chục năm, vẫn chưa nở hoa. Tôi nhận ra ngay khi đang chạy xe vì lá của nó to hơn lá tra tuy có hơi giống. Hai cây như đôi bạn lành đứng gần nhau phía bên trái khuôn viên của nhà thờ họ Nguyễn Văn ở Dạ Lê.

Từ ngày đó, cứ cuối tuần tôi lại xuống xem nó nở hoa chưa. Đến tuần thứ hai thì tôi thấy những bông hoa ươm hồng vươn ở góc trời xa. Ánh nắng buổi chiều chiếu xiên khiến cho hoa ửng lên như má hồng thiếu nữ. Tôi cảm được sự chuyển đổi của gam màu đậm hơn rồi yên lặng trong gió nhẹ. Một vài chiếc lá đã rụng, bay xa trước lúc chạm xuống vạt cỏ xanh ngắt. Tôi đứng đó rất lâu, tuần sau lại tới. Bấy giờ là thời điểm đẹp nhất, trong một ngày giữa tháng 4 dương lịch. Tôi nhận thấy cứ nhánh nào rụng hết lá thì thay vào đó là hoa. Những nhánh khác lá bắt đầu chuyển vàng, lẫn với màu xanh và số khác nửa xanh nửa vàng. Màu hoa hồng phấn, màu của lá xanh vàng, màu của nền trời mây trắng, ánh nắng trong của một sớm đã khiến cho bức tranh thiên nhiên nhuốm mộng ảo. Tôi đi qua nhiều lần cầu Trường Tiền và thấy hoa ngô đồng ở đó, song tôi chỉ đứng ngắm từ xa. Ước gặp được cây ngô đồng mà ít người đến nhất, như một vẻ đẹp mà lòng ích kỉ của mình muốn ngắm làm của riêng. Tôi có ý định sẽ đến với hai cây ngô đồng này hết những mùa trong năm, để thấy từ lúc hoa nở cho đến lúc tàn, ra lá mới, trong mỗi tuần sẽ như thế nào, trong mỗi mùa sẽ với hình dáng ra sao.

Tôi lại ước có một con đường trồng xen vào cây ngô đồng, dăm ba cây cũng tốt lắm, hoặc ở một ngõ di sản, một nơi đặc biệt gắn với Huế xưa hay thậm chí bên kiến trúc hiện đại. Đó là mong ước khi chưa “thấy”, còn khi tôi đi nhiều hơn mới hay thành phố đã có trồng rồi. Trước hết ta ngắm cây ngô đồng gần đối diện cột cờ Phu Văn Lâu, đẹp quá. Rồi một cây tôi cũng rất mê, nằm trong khuôn viên đặt tượng cụ Phan Bội Châu, nó gần đối diện với cây phượng Trường Tiền nổi danh phía bên kia đường đi bộ. Nếu kể ra hết những cây ngô đồng tôi đã tìm thấy ở Huế, sẽ rất dài và khiến người ta đến mỏi cổ nhìn ngắm. Rồi một ngày cuối tháng 4 đẹp trời, tôi lên hồ Thủy Tiên xem con rồng khổng lồ giờ ra sao, bất ngờ niềm vui khó tả. Tôi đến đây nhiều lần lắm, cũng chụp nhiều bức hình về con rồng gắn với kỉ niệm đẹp cùng gia đình, cùng đi theo con đường mòn quanh hồ Thủy Tiên, con đường rất ít người vì cây cối đã mọc lấn ra, đường hư nặng (chứ không láng lẫy như bây giờ), tôi men theo ven hồ đôi lần vào ngày hạn năm kia tuy không hề biết đến cây ngô đồng, hẳn do tôi chưa để ý chăng. Hôm nay tôi dựng xe nhìn con rồng mới được “làm sạch” (nhớ hồi có tin đồn nó sẽ bị phá bỏ), thì tôi phát hiện cây ngô đồng nở hoa ở ngay bên mố cầu dẫn vào con rồng ở phía bên kia. Tôi đứng bên này hồ ngẩn ra, tại sao có một cây ngô đồng nở hoa đó mà tôi không biết nhỉ. Thật ra là em đã thấy, thốt lên, chứ tôi vẫn không có duyên nhìn thấy nó trước. Cây nở hoa trên chót vót. Chợt nhìn nghiêng, mới hay là bên kia hồ, có cả một dãy ngô đồng được trồng, cây tôi thấy dường như là lớn nhất. Hồ Thủy Tiên thành không gian du lịch cộng đồng, những cây ngô đồng sẽ là điểm nhấn bên bờ hồ lãng mạn, mộng mơ. Em tính được mười ba cây, có một cây còn non, có cây thì trụi lá tuy không có hoa, dường như nhánh khô sao đó. Tôi đã đi lại con đường hoang bên kia hồ, đến với cây ngô đồng trổ hoa đó để chụp một pô ảnh bằng điện thoại, nó quá cao để có bức ảnh đẹp song tôi chụp để biết rằng con rồng đã từng đứng bên một cây ngô đồng nhớ về khung trời rực rỡ.

Hoa ngô đồng và hoa phượng vàng đã hòa vào không gian cổ kính, nền nã, tôn lên vẻ đài các của xứ Huế, là niềm cảm hứng miên viễn của nghệ thuật. Nhớ hôm lang thang gặp một loài hoa rất đẹp, tôi đã nhắn H. đến chụp. Sau này H. bảo chậm mất, hoa đã tàn và nói chờ năm sau. H. đã chụp những khoảnh khắc lộng lẫy của hoa ngô đồng và hoa điệp. Khó có thể đẹp hơn với một nhánh ngô đồng phủ bên diềm bên nóc của dãy nhà xưa trong Đại Nội, gợi về những thanh xuân cung tần mĩ nữ, của thời gian xế bóng vẫn nhen lên sức sống và sự quý phái. Hoa phượng vàng làm nền cho ngọn cờ tung bay trên Kỳ đài và mái ngói của ngôi đình lục giác nhô lên dưới nền trời xanh. Hoa ngô đồng phớt hồng như vết loang vào tường rêu hòa với màu lam xanh sành sứ, màu hổ phách, màu của pháp lam huyền nhiệm. Cả hai loài hoa trong những bức ảnh của H. đều đẹp như bức tranh trôi mải miết qua thời gian để lại nỗi bâng khuâng trước nhan sắc hoàng thành. Sắc ảnh quyện lẫn với cảm xúc của áng màu hội họa, tôn vinh vẻ tinh khôi của không gian cổ kính và sự tinh tế của hiện đại.

Tôi thích đi dạo bên bờ sông Hương, ngắm thành phố ở những lúc ít người nhất. Đó là quãng thời gian thành phố muốn trò chuyện với thiên nhiên, với một không gian khác để nuôi dưỡng năng lượng cho rêu phong cổ kính. Hoa ngô đồng đã có không gian của nó, dẫu sao tôi vẫn ước một ngõ phố trầm mặc, chỉ vài cây ở cuối phố hay góc đường thôi, đủ để nuôi dài những cảm hứng tụng ca thiên nhiên của thành phố miền sông thơm. Ngồi dưới gốc ngô đồng nhim mát cùng những tàng cây khác, mang theo một ly cà phê, tôi được ngắm thêm một vẻ đẹp khoác cả huyền thoại. Tôi có lần nhắn với bạn mình ở xa đang khao khát đến Huế ngắm ngô đồng, rằng hoa không chỉ lộng lẫy ở trong Đại Nội, còn khiêm nhường nép ở đền chùa và đâu đó chưa mấy ai phát hiện ra vẻ đẹp của nó. Này ngô đồng miền cố xứ, phượng hoàng đã về chưa? Chừng đó thôi đã thấy một Huế thanh cao, quý phái, thăm thẳm những vỉa tầng văn hóa một khi thấm vào hồn thiếu nữ thì sắc xuân tuyệt mĩ toát lên cả khuôn mặt.

Bạn tôi có lần say khướt và kể một truyền thuyết về Phượng hoàng lửa từ đỉnh Bạch Mã. Gã còn bảo đã chụp được khi nó vừa đậu xuống chưa kịp bay mất, bởi lúc đó gã đang săn tìm chụp loài hoa thu hải đường duy nhất tìm thấy ở nơi này. Tôi nói nằm mơ à. Gã cười và kể tiếp về nàng ngọc nữ bị cha làm rơi xuống vực, cô được cứu và vị thái tử sau này đã nhìn thấy vẻ đẹp của cô nên muốn chiếm hữu như với bao nhiêu cô gái khác. Ngọc nữ ở đó, cả lúc mẹ mất cũng không về được. Rồi nàng trốn vào rừng, song lại gặp sói toan hại, may được chàng tiều phu cứu thoát. Nàng bị bắt trở về lại phủ của thái tử, trong lúc chàng tiều phu bị sói mẹ trả thù, vì chàng để cứu ngọc nữ đã hại chết con nó. Cô gái tội nghiệp bị đưa lên giàn thiêu trong cơn cuồng ghen của tên thái tử. Một lần nữa Phượng hoàng lửa xuất hiện cứu cô bay về đỉnh Bạch Mã. Bạn tôi nói chàng đã yêu nhân vật của mình, nàng ngọc nữ, để mỗi tháng ba lúc hoa ngô đồng nở tím lại lên Bạch Mã mong gặp nàng, gặp được Phượng hoàng lửa. Bởi gã biết Phượng hoàng chỉ đậu trên ngô đồng thanh vắng, mà là ngô đồng cổ thụ, chỉ ở đỉnh Bạch Mã gã mới phát hiện ra cây ngô đồng này, chưa từng ai thấy.

Vẫn nghĩ rằng cây ngô đồng không phải đợi phượng hoàng đâu, bởi phượng hoàng luôn thấy loài ngô đồng mỗi khi nó thầm lặng bay qua những khoảng bình yên. Nó thấy và biết đâu đã đậu xuống nhánh ngô đồng cổ thụ vào một hoàng hôn vắng bặt bóng dáng thiếu nữ, hay đó là một sáng hừng đông, lúc còn chưa in dấu chân của tình nhân, phượng hoàng lại vỗ cánh mải miết bay đi, mang theo những hồi ức vàng son của vương triều cùng câu chuyện tình mà đâu đó sử sách đã viết sai đi đoạn kết.