Có nhiều người quen biết nhau tình cờ, còn tôi quen biết nhà văn Lê Văn Thảo là do “cưỡng bức”. Cuối khóa Phó chủ tịch Hội Nhà văn của ông Lê Văn Thảo, ông Thảo ra Hà Nội có chuyện phải đi Móng Cái, mà cơ quan Hội Nhà văn lúc đó đang bận bịu gì đó, xe cộ và lái xe đều bị trưng dụng hết, Chánh văn phòng Đỗ Hàn gọi điện cho tôi, bảo anh không bận thì giúp tôi đưa ông Thảo đi Móng Cái. Hôm đó có cả hai ông Hà Đình Cẩn và Tô Đức Chiêu. Ông Thảo thoạt nhìn rất khó tính, nhìn tôi qua kính trễ: Ủa, Nguyễn Xuân Hưng là thằng này? Tôi sợ: Vâng. Ông Thảo nói: Cả khóa vừa rồi, tên mày lúc nào cũng vang lên trong cuộc họp chấp hành. Tôi càng sợ. Khóa đó chấp hành có Hồ Anh Thái, Phan Thị Vàng Anh, chuyện sự vụ ở Hội Nhà văn chắc là khiến các vị chấp hành mệt lắm. Ông Chiêu hỏi: Thế anh bỏ phiếu thuận hay chống cho nó? Ông Thảo lên xe rồi cười: Trong mọi trường hợp, tôi đều bỏ phiếu cho phe nước mắt.Tôi nhẹ lòng, không sợ sệt gì nữa.

Nhà văn Lê Văn Thảo. Nguồn Internet

Lần đó tôi làm nhiệm vụ lái xe chắc là khá tốt, nên sau chuyến đi, ông Thảo bảo: “Hôm nào tao ra, đi Yên Bái với tao”.

Không thể nào ngờ được, lần gặp gỡ đó giữa tôi và nhà văn Lê Văn Thảo lại là khởi đầu cho nhiều chuyến đi hoang dã khắp mọi miền đất nước. Thời gian không nhiều, chỉ nhiều hơn một nhiệm kỳ công tác, mà tôi và ông Thảo đã lang thang mười mấy hoặc hai chục chuyến tôi không nhớ nữa. Lần thì có thêm một hai nhà văn, nhiều lần có thêm bạn tôi, cũng có lần chỉ có hai anh em.Ôi, giờ nghĩ lại, thấy đoạn đời lang thang đó lại là thời gian sống vô cùng đáng quý. Ngẫm lại, hóa ra ông Thảo cũng biết mỗi chuyến đi là một chuyến giối già, mà nhiều khi tôi không hiểu hết…

Ông Thảo rất cẩn thận, chuẩn bị ra là điện thoại để tôi thu xếp thời gian. Trước khi đi vòng qua cửa hành rượu, lấy một thùng rượu vang, thế là lên đường.

*

Nhà văn Lê Văn Thảo đạo mạo, ít nói, thoạt nhìn thấy như là một người khó tiếp chuyện. Tôi còn nghe nhiều người nói quá lên, đó là một người khinh khỉnh và cao ngạo. Xét cho cùng, ông Thảo có thừa yếu tố để cao ngạo. Xuất thân từ dòng họ Dương nổi tiếng, ông Thảo có gia sản tạm ổn, không đến nỗi phải lo cơm áo hay phải “cá kiếm” như mọi ông có tí chức. Và quan trọng là ông Thảo có một sự nghiệp. Cái sự nghiệp mà ông theo đuổi từ thuở hoa niên, cũng có thành tựu. Có phải vì thế mà ông ấy bị cho là kiêu và khó gần? Tôi đã đồng hành với ông Thảo, trên đường thiên lý, chuyện trò không dứt, và tôi cố gắng tìm hiểu cái nguyên do người ta không thể gần được ông Thảo.

Có một lần đang đi trên đường từ Mù Căng Chải đi Ô Quy Hồ, thì ông Thảo nhìn thấy người ta bán măng tre trên đường. Một đống măng đổ đầy, mấy người đếm măng cho lên xe ô tô. Ông Thảo đứng lặng lẽ nhìn ngắm, hỏi han, rồi lại lặng lẽ chụp ảnh. Lát sau ông nói: “Trời ơi, ngày xưa ở R, ăn miết thứ này, thằng nào cũng ốm o xanh lét”. May quá, suýt nữa tôi hỏi một câu vô duyên đại loại anh thích măng thì ta mua nhé. Đó là khoảng lặng mà tâm tư ông ấy cuộn sóng. Thời gian quá khứ trỗi dậy. Rồi sau đó, ông kể về những ngày ở R, giọng vừa vui thích vừa giễu cợt những khó khăn mà ông và đồng đội đã trải qua. Những cái tên nhà văn, nghệ sĩ thường được ông nhắc đến, những Hồng Sến, Quang Sáng, Anh Đức, Thủy Thủ, Giang Nam… Nếu tôi có ý thức ghi chép các câu chuyện của ông, có lẽ đã có hàng ngàn trang sách. Tôi bảo: “Hồi các anh còn trẻ, sống… ghê thật. Bây giờ bọn nhà văn sống nhợt nhạt lắm”. Ông Thảo rất bực: “Nếu nghĩ thế thật thì mầy hỏng. Đó là cuộc sống không nên có. Chiến tranh là đời sống để tồn tại, chứ đâu phải là đời sống để hạnh phúc”.

Một lần đi qua Kiên Giang, qua tượng Chị Sứ, ông bảo tôi: “Mầy dừng, mầy”. Tôi dừng. Ông lôi tôi vào gần đó, chỉ bức tượng, bảo: “Mầy nhớ nhé, dựng tượng một nhân vật, không phải họ tôn vinh ông Anh Đức, mà nhầm lẫn tôn vinh một người khác, hướng đến một chuyện khác, rồi bảo đó là nhân vật của Anh Đức. Anh Đức viết Hòn Đất thế nào, chúng tao ở R ai chả biết”. Rồi ông cười một mình: “Thủ trưởng của ông ấy cấm viết hư cấu, chỉ viết bút kỳ phản ánh cuộc sống thực tiễn thôi. Anh Đức phải viết giấu giếm, đêm ổng che đèn để viết, rồi gửi ra ngoài Bắc”. Tôi chưa bao giờ nghe nói chuyện này...

Đại loại ông Thảo là một kho chuyện ngày đã xa, mà ông ấy coi cái ngày đó vừa là vàng ngọc đời người, vừa là rác đáng vứt đi... Khi nói về khoảng thời gian làm Chủ tịch Hội Nhà văn Thành phố Hồ Chí Minh, ông Thảo nhăn mặt nhiều. Quan niệm của ông, làm lãnh đạo văn nghệ tốt nhất là không làm gì. Mình có viết thay người ta không? Mục tiêu của anh lãnh đạo ở đâu thì cũng làm cho con người ở đó làm việc tốt. Nhà văn làm việc tốt là có tác phẩm tốt.Thế thôi.

Ông Lê Văn Thảo luôn luôn là người có tư duy tự do, không khuôn phép. Vì ông tự do nên tư tưởng của ông có cơ hội bay bổng, khác người. Ông ấy không đơn giản, nên nhiều người thấy ông khó gần.

*

Lê Văn Thảo là một nhà văn kín đáo. Nhưng đó là một ông già cởi mở. Đi mãi với ông mới biết một người hình dáng thì già, mà tâm tư thì trẻ. Ngồi với bạn bè văn chương, có những phút ông hát như một thời trai trẻ ôm đàn... Hát hết bài thời chống Pháp đến thời chống Mỹ, rồi ông kể chuyện về Trịnh Công Sơn. Hai người ấy cô đơn mà mỗi người một kiểu. Ông Thảo hát: “Từng người tình bỏ ta đi, ta như dòng sông cạn…” Không hiểu sao tôi muốn khóc.

Mấy năm trước, cứ gần Tết là nhà văn Lê Văn Thảo lại ra Bắc, bao giờ ông cũng ới tôi. Gần Tết khó gọi ai đi cùng, ai cũng bận gia đình, chỉ có tôi tình nguyện cùng ông đi bạt tử. Còn nhớ năm đó, hai ông Lê Văn Thảo và Nguyễn Quang Sáng, đến ngày 25 Tết, còn ngồi ở Hồ Thiền Quang, gọi tôi đến. Nguyễn Quang Sáng đã chậm chạp lắm, nhưng quả tim ông nuôi cơ thể bằng rượu Chi-vat. Ông Thảo có 6 chai nhỏ rượu du lịch, mua ở sân bay dịp đi nước ngoài về. Thế là Nguyễn Quang Sáng uống 4 chai, còn 2 chai về khách sạn uống nốt trước khi đi ngủ. Sáng hôm sau, tôi đón Lê Văn Thảo đi Bắc Cạn, ông Thảo nói: “Nhìn tao đi chơi với mày, tao thấy mắt ông Sáng buồn lắm. Ông ấy thèm đi lắm, nhưng không đi được nữa. Tao thấy ông ấy thế, nên càng muốn phải đi…”

Nào ngờ đó là chuyến đi cuối cùng của tôi với ông nhà văn Lê Văn Thảo... Năm rồi, gần Tết tôi gọi ông. Ông than một câu: “Không hiểu sao năm nay không thấy khỏe như năm ngoái..”. Lúc đó, tôi đã chợt nhận ra, Tết năm nay cũng không vui như năm ngoái. Tuổi chúng ta cứ dầy thêm, Tết cứ khác dần, như những người bạn già dần dần xa chúng ta, cho đến khi ta đi theo họ… Riêng tôi, không nỗi buồn nào so sánh được với việc tôi mãi mãi không được đồng hành cùng ông Lê Văn Thảo trên những chuyến đi…

Văn nghệ số 44/2016