Văn học nghệ thuật là lĩnh vực rất quan trọng đặc biệt tinh tế của văn hóa, là nhu cầu thiết yếu, thể hiện khát vọng chân, thiện, mỹ của con người, là một trong những động lực to lớn trực tiếp góp phần xây dựng nền tảng tinh thần của xã hội và sự phát triển toàn diện của con người Việt Nam” [2].
Nhận thức rõ về vai trò, vị trí đặc biệt quan trọng của văn học nghệ thuật, ngay từ khi ra đời, lãnh đạo sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, cũng như trong hội nhập phát triển đất nước, Đảng ta luôn quan tâm phát triển nền văn học, nghệ thuật, ban hành nhiều văn bản để lãnh đạo như: Đề cương văn hóa Việt Nam năm 1943; Nghị quyết 05-NQ/TW ngày 28/11/1987 của Bộ Chính trị “Về đổi mới và nâng cao trình độ lãnh đạo, quản lý văn học, nghệ thuật và văn hóa, phát huy khả năng sáng tạo, đưa văn học, nghệ thuật và văn hóa phát triển lên một bước mới”; Hội nghị lần thứ tư, Ban Chấp hành Trung ương khóa VII về một số nhiệm vụ văn hóa, văn nghệ những năm trước mắt; Nghị quyết Trung ương năm khóa VIII về xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc; Bộ Chính trị khóa X đã ban hành Nghị quyết số 23-NQ/TW về tiếp tục xây dựng và phát triển văn học, nghệ thuật trong thời kỳ mới; Nghị quyết số 33-NQ/TW, ngày 09/6/2014 của Ban Chấp hành Trung ương “Về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước”; Kết luận số 76-KL/TW ngày 04/6/2020 của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 33-NQ/TW ngày 09/6/2014 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XI) về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước; Kết luận số 84-KL/TW ngày 21/6/2024 về tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 23-NQ/TW của Bộ Chính trị khóa X về tiếp tục xây dựng và phát triển văn học, nghệ thuật trong thời kỳ mới; Quyết định số 1909/QĐ-TTg ngày 12/11/2021 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt chiến lược phát triển văn hóa đến năm 2030...
- Văn học, nghệ thuật ra đời trước tiên nhằm đáp ứng nhu cầu tinh thần của con người, nhưng từ khi có giai cấp và đấu tranh giai cấp, để thu hút, tập hợp được đông đảo quần chúng, các giai cấp, các tôn giáo đã sử dụng văn học, nghệ thuật làm công cụ truyền bá tư tưởng, xây dựng niềm tin và cổ vũ, khích lệ quần chúng hành động vì mục tiêu của mình. Trong cuộc đấu tranh của giai cấp công nhân thế giới, những tác phẩm VHNT nổi tiếng như “Quốc tế ca”, “Thép đã tôi thế đấy”,… đã có tác dụng mạnh mẽ, truyền cảm hứng, thôi thúc các tầng lớp bị áp bức, cả thế giới vùng lên đấu tranh cho lý tưởng cao đẹp của nhân loại.
Trong thư gửi các họa sĩ nhân dịp triển lãm hội họa năm 1951, Bác căn dặn “Văn hóa nghệ thuật cũng là một mặt trận và anh chị em nghệ sĩ là chiến sĩ. Cũng như các chiến sĩ khác, chiến sĩ nghệ thuật có nhiệm vụ nhất định, tức là: phụng sự kháng chiến, phụng sự Tổ quốc, phụng sự nhân dân trước hết là công nông binh. Để làm tròn nhiệm vụ, chiến sĩ nghệ thuật cần có lập trường vững, tư tưởng đúng, nói tóm tắt là phải đặt lợi ích của kháng chiến, của Tổ quốc, của nhân dân lên trên hết, trước hết” [3]. Trong kháng chiến: Văn học, nghệ thuật đã có nhiều tác phẩm về lịch sử, về hai cuộc kháng chiến vĩ đại chống Pháp và chống Mỹ của dân tộc, ca ngợi truyền thống dựng nước và giữ nước của nhân dân ta, văn học, nghệ thuật có vai trò quan trọng không chỉ trong việc ghi lại, phản ánh lòng yêu nước và ý chí, khát vọng đấu tranh giải phóng dân tộc, xây dựng hình tượng người chiến sĩ cách mạng mà còn cổ vũ, động viên tinh thần, sự quyết tâm giành và giữ vững độc lập, tự do, thống nhất của Tổ quốc. Nhiều tác phẩm văn học, nghệ thuật đã trở thành vũ khí, sức mạnh như: “Hò kéo pháo” một sáng tác của nhạc sĩ Hoàng Vân trong chiến dịch Điện Biên Phủ,“Hò dô ta nào/Kéo pháp ta vượt qua đèo/ Dốc núi cao cao nhưng lòng quyết tâm còn cao hơn núi,...”; ca khúc “Hành quân xa” do nhạc sĩ Đỗ Nhuận sáng tác “Hành quân xa dẫu qua nhiều gian khổ/ Vai vác nặng ta đã đổ mồ hôi/ Mắt ta sáng, chí căm thù, bảo vệ đồng quê ta tiến bước/ Đời chúng ta, đâu có giặc là ta cứ đi…”,… đã trở thành sức mạnh to lớn để góp phần chiến thắng đế quốc, đến nay những bài ca này vẫn được nhân dân yêu thích, đi cùng năm tháng và có giá trị lịch sử.
 |
| Văn học nghệ thuật là lĩnh vực rất quan trọng đặc biệt tinh tế của văn hóa, là nhu cầu thiết yếu, thể hiện khát vọng chân, thiện, mỹ của con người... Hình ảnh minh họa. Nguồn Internet |
- Văn học, nghệ thuật mang trên mình yếu tố nghệ thuật, có vai trò đặc biệt hiệu quả trong công tác tuyên truyền, giúp người nghe, người xem bị thu hút, có cảm xúc, dễ nhớ, nhớ lâu (Xem phim, xem kịch, đọc truyện hay,… chỉ cần 1 lần cũng nhớ rất lâu, thậm chí nhớ cả đời). Ngày nay để tuyên truyền phổ biến và mang lại hiệu quả tuyên truyền cao, việc sử dụng văn học nghệ thuật là một hình thức đổi mới phương pháp tuyên truyền, giúp cho người xem nắm bắt nhanh hơn những nội dung chính, những thông tin mà người nói, người viết muốn truyền đạt, dễ hiểu, dễ nhớ.
- Văn học, nghệ thuật không chỉ phản ánh, mà còn chiếu sáng cuộc sống, có vai trò quan trọng giáo dục đạo đức, lối sống, bồi dưỡng nhân cách con người: Văn học, nghệ thuật tác động trực tiếp đến quan điểm, nhận thức, tư tưởng, tình cảm và thẩm mỹ của đông đảo các tầng lớp nhân dân. Nếu như văn hóa là nền tảng tinh thần xã hội, là sức mạnh nội sinh của đất nước, thì văn học, nghệ thuật là nhu cầu thiết yếu thể hiện khát vọng chân, thiện, mỹ của con người, là một trong những nguồn lực to lớn, trực tiếp góp phần xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Quá trình lãnh đạo cách mạng, Đảng ta luôn đề cao vai trò văn hóa, nghệ thuật trong giáo dục nhân cách "Không có hình thái tư tưởng nào có thể thay thế được văn học và nghệ thuật trong việc xây dựng tình cảm lành mạnh, tác động sâu sắc vào việc đổi mới nếp nghĩ, nếp sống của con người” [4].
- Văn học, nghệ thuật còn giúp nhận diện hình ảnh địa phương, đất nước, con người. Quảng bá hình ảnh đất nước có rất nhiều cách nhưng quảng bá bằng văn học, nghệ thuật là cách dễ đi vào lòng người và có sức lan tỏa mạnh mẽ, tạo nên sức mạnh mềm. Nhiều nước trên thế giới đã chú trọng quảng bá bằng văn học, nghệ thuật, đưa phim ảnh ra thế giới, Hàn Quốc thành lập cả “Viện dịch thuật văn học thế giới”, lan tỏa mạnh văn hóa Hàn Quốc ra thế giới,…
- Trong nền kinh tế thị trường, tác phẩm văn học nghệ thuật đã trở thành một hàng hoá đặc biệt mang lại giá trị kinh tế, hàng hóa này nằm trong guồng máy sản xuất vật chất và sản xuất tinh thần của xã hội, tuân theo quy luật giá trị và giá trị sử dụng thoả mãn những nhu cầu tiêu dùng thẩm mỹ của xã hội,…
- Từ sự quan tâm chỉ đạo của tỉnh và nỗ lực hoạt động qua các thời kỳ, Quảng ninh đã phát triển mạnh mẽ tổ chức hội văn học nghệ thuật và hội viên, là một trong số ít các tỉnh thành lập được các hội Văn học Nghệ thuật cấp huyện với gần 1200 hội viên.
Toàn tỉnh hiện có 03 hội cấp tỉnh (Hội Văn học Nghệ thuật; Hội Văn nghệ Dân gian; Hội Kiến trúc sư) với 918 hội viên hội cấp tỉnh, có số lượng đông nhất so với các tỉnh trong cả nước:
Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh hiện có trên 600 hội viên; hội viên sáng tác: 408 người; hội viên biểu diễn: 147 người; các chuyên ngành Văn học: 170 người; Mỹ thuật: 66 người; Âm nhạc: 95 người; Sân khấu: 84 người; Nhiếp ảnh: 56 người; Múa: 16 người; Điện ảnh - Truyền hình: 23 người; Kiến trúc: 38 người; Quản lý: 11 người. Trong nhiều năm qua, Quảng Ninh luôn được đánh giá là tỉnh có phong trào VHNT phát triển mạnh mẽ, đội ngũ văn nghệ sĩ tỉnh Quảng Ninh đã tạo nên một diện mạo, một đời sống văn học nghệ thuật phong phú, sôi động, tiếp nối truyền thống văn học nghệ thuật của các thế hệ văn nghệ sĩ đi trước. Với những thành tích xuất sắc đó, tập thể Hội Văn học Nghệ thuật Quảng Ninh đã vinh dự được Nhà nước đã tặng thưởng Huân chương Lao động hạng Ba (năm 1989), Huân chương Lao động hạng Nhất (năm 1997), Huân chương Độc lập hạng Ba (năm 2004); Nhiều văn nghệ sĩ được tặng thưởng những danh hiệu và phần thưởng cao quý: 4 hội viên được Chủ tịch nước tặng thưởng Huân chương lao động (nhà thơ Trần Nhuận Minh, nhà văn Lê Toán, nhà thơ Mai Phương, NS Thanh Việt) trong đó nhà thơ Trần Nhuận Minh đã được tặng thưởng Huân chương lao động hạng Nhất, Nhì, Ba; 7 văn nghệ sỹ được tặng Giải thưởng Nhà nước về VHNT; 3 văn nghệ sỹ được tặng Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ. Quảng Ninh có nhiều nhà văn, nhà thơ, họa sĩ, nhạc sỹ, ca sĩ, diễn viên trưởng thành qua các phong trào, được công chúng cả nước mến mộ như cố Nghệ sĩ Nhân dân Lê Dung; Nghệ sĩ Nhân dân Quang Thọ, Doãn Tần; cố Nhà văn Võ Huy Tâm, Tô Ngọc Hiến, Lý Biên Cương ; Nhà thơ Trần Nhuận Minh,...
- Đất nước bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, kỷ nguyên của đổi mới sáng tạo. Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ Tư, số hóa, trí tuệ nhân tạo,… đang làm đảo lộn cách suy nghĩ, sản xuất, sinh hoạt của các quốc gia, cộng đồng và của mỗi con người, đòi hỏi văn nghệ sĩ phải vượt lên chính mình để không tụt hậu hoặc bước đi trong dòng chảy kỹ thuật số mà vẫn giữ được bản sắc và chiều sâu, cảm xúc của mình,… tác phẩm văn học nghệ thuật không còn bị giới hạn trong giấy và mực, mà được phát triển mạnh mẽ trên nền tảng số, tạo ra một cơ hội mới để nâng cao giá trị của tác phẩm văn học nghệ thuật. Các tác phẩm văn học nghệ thuật thường kết hợp văn bản, hình ảnh, âm thanh và video, sách điện tử (ebook) và sách nói (audiobook) để tạo ra trải nghiệm đa chiều cho người đọc… Tuy nhiên hiện nay đội ngũ văn nghệ sĩ tuổi ngày càng cao tuổi, chậm tiếp cận công nghệ thông tin, đội ngũ làm công tác lý luận phê bình VHNT rất mỏng, hầu hết là tuổi cao,… đã tạo những thách thức không nhỏ khi bước vào thời kỳ mới.
- Tổ chức Hội tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng hoạt động, phát triển VHNT gắn với phát triển công nghiệp văn hóa; bám sát nhiệm vụ chính trị, tích cực tham gia làm tốt công tác tuyên truyền, nhiều chủ trương đường lối phát triển của tỉnh đã được đưa vào thơ ca để tuyên truyền như “một tâm, hai tuyến, đa chiều,...”, “chuyển đổi từ nâu sang xanh”, “chuyển đổi số”, “phát triển nhanh, bền vững”; con người Quảng Ninh với các đặc trưng “Bản lĩnh, Tự cường, Kỷ cương, Đoàn kết, Nghĩa tình, Hào sảng, Sáng tạo, Văn minh”; tỉnh Quảng Ninh với các giá trị đặc trưng “Thiên nhiên tươi đẹp, Văn hóa đặc sắc, Xã hội văn minh, Hành chính minh bạch, Kinh tế phát triển, Nhân dân hạnh phúc”; nhờ đó đã góp phần tuyên truyền sâu rộng chủ trương, đường lối phát triển của tỉnh, cổ vũ động viên nhân dân thực hiện thắng lợi các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, thu hút du lịch, lan tỏa tiềm năng thế mạnh của tỉnh đến với các nhà đầu tư trong và ngoài nước tạo tiền để thu hút mạnh mẽ đầu tư vào Quảng Ninh.
- Đặc biệt, văn học nghệ thuật đã hướng về cơ sở, góp phần quan trọng trong nâng cao đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân, góp phần phát triển văn hóa đặc sắc, bồi dưỡng con người Quảng Ninh toàn diện cả về nhân cách, trí tuệ, năng lực sáng tạo, thể chất, tâm hồn với các đặc trưng "Bản lĩnh, Tự cường, Kỷ cương, Đoàn kết, Nghĩa tình, Hào sảng, Sáng tạo, Văn minh". Các chủ đề về biển đảo, xây dựng nông thôn mới, cải cách hành chính, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc được chú trọng khai thác, thông qua đó góp phần khẳng định chủ quyền, tình yêu thiên nhiên, đất nước và lòng tự hào dân tộc sâu sắc,… đã góp phần tạo nên bức tranh văn học nghệ thuật phong phú, đa dạng. Đồng thời, góp phần giáo dục và nâng cao nhận thức văn hóa cộng đồng, đặc biệt là các thế hệ trẻ từ đó thúc đẩy tinh thần tự hào, truyền thống đoàn kết dân tộc, trách nhiệm đối với quê hương, đất nước, là nguồn lực nội sinh, động lực phát triển địa phương, đất nước.
- Phát huy vai trò văn học, nghệ thuật góp phần tuyên truyền, giáo dục đạo đức xã hội, phê phán, lên án, cảnh báo về biểu hiện suy thoái về đạo đức, lối sống, dũng cảm bảo vệ lẽ phải, bảo vệ nhân phẩm con người, bảo vệ nền tảng tư tưởng, đường lối văn nghệ của Đảng; nâng cao nhận thức của nhân dân trong việc cảnh giác, ngặn chặn, loại bỏ những thông tin xấu độc, thù địch, qua đó góp phần giữ vững niềm tin vào sự phát triển của địa phương, đất nước. Văn học, nghệ thuật đã kịp thời tôn vinh, lan tỏa các giá trị nhân văn, nhân đạo, sống hài hòa với thiên nhiên, đoàn kết, phát huy bản sắc văn hóa của dân tộc,… nhất là đã góp phần lan tỏa hệ giá trị của tỉnh, của con người Quảng Ninh.
- Tổ chức công bố tác phẩm văn học nghệ thuật gắn với tuyên truyền đạt nhiều kết quả: Nhiều sự kiện văn học nghệ thuật, biểu diễn công bố tác phẩm mới được tổ chức quy mô lớn, tới các địa phương trong toàn tỉnh, đưa văn học nghệ thuật vào cuộc sống, tiêu biểu như : Tổ chức dàn dựng, luyện tập và công diễn thành công chương trình nghệ thuật “Khát vọng Quảng Ninh” tại13/13 địa phương trong tỉnh, thu hút và phục vụ gần 30 ngàn lượt người dân, tạo không khí sôi nổi, góp phần thúc đẩy phong trào thi đua lập thành tích chào mừng các sự kiện chính trị, các ngày lễ lớn của đất nước và địa phương; Phối hợp với thành phố Móng Cái, Bộ đội Biên phòng tỉnh tổ chức “Chương trình Thơ - Nhạc về đề tài biên giới và Bộ đội biên phòng”. Đề tài văn học nghệ thuật về lực lượng vũ trang và cách mạng luôn được các nghệ sĩ khắc họa, thể hiện sinh động, góp phần biểu dương, cổ vũ, động viên, tuyên truyền, nâng cao đời sống văn hóa, tinh thần cho bộ đội và nhân dân,… Qua hoạt động góp phần khẳng định vai trò, vị thế của VHNT, phát hiện và bồi dưỡng các nhân tố mới, nhân tố trẻ để phát triển hội viên.
- Mỗi văn nghệ sĩ cần nhận thức sâu sắc và nỗ lực đổi mới: Học tập và tiếp cận, làm chủ công nghệ để không bị tụt hậu, bị cuốn trôi trong dòng chảy số hóa, đi đôi với nâng cao ý thức về đạo đức nghề nghiệp, thực hiện tốt các quy định bản quyền tác giả, tác phẩm,…
- Chú trọng tổ chức trao đổi nghiệp vụ, đẩy mạnh công tác phê bình văn học, nghệ thuật để góp phần phát hiện, đánh giá đúng giá trị tác phẩm văn học nghệ thuật; khắc phục những hạn chế, khích lệ cổ vũ cái hay, cái đẹp trong nội dung, hình thức của tác phẩm; khuyến khích những tìm tòi, sáng tạo mới,… Phấn đấu có nhiều tác phẩm có giá trị văn học nghệ thuật cao, góp phần vào sự nghiệp đổi mới, phát triển quê hương, đất nước.
[1] Nghị quyết 33-NQ/TW ngày 09/6/2014 của Ban Chấp hành Trung ương về xây dựng và phát triển văn hoá, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước
[2] Nghị quyết số 23-NQ/TW, ngày 16/6/2008 của Bộ Chính trị (khóa X) về “Tiếp tục xây dựng và phát triển văn học, nghệ thuật trong thời kỳ mới.
[3] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. CTQG, H.2011, tập 7, tr.246
[4] Đảng Cộng sản Việt Nam-Văn kiện Đảng toàn tập, Tập 47, Nxb CTQG, H.2006, tr.464.
-----------
* (Chủ tịch Hội VHNT tỉnh Quảng Ninh)
* Bài viết được khai thác từ hội thảo khoa học Phát huy vai trò của Văn học, nghệ thuật trong thời kỳ mới
