| Minh Hiệu, tên thật là Nguyễn Minh Hiệu, sinh ngày 29/9/1924, mất ngày 17/12/1999. Quê ông ở xã Trường Giang, huyện Nông Cống, tỉnh Thanh Hoá. “Mưa núi”, một bài thơ nổi tiếng của Minh Hiệu đã ra đời ở thời kỳ 1949. Từ 1949-1956, ông là biên tập viên báo Cứu quốc Liên khu V. Từ 1957-1972, Minh Hiệu hoạt động ở văn nghệ liên khu 4. Minh Hiệu là hội viên Hội Nhà văn Việt Nam, thuộc thế hệ đầu tiên của Hội Nhà văn Việt Nam, Đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam. Từ 1973 đến khi nghỉ hưu, Minh Hiệu công tác ở Thanh Hoá. Ông từng là Phó ban Tuyên giáo Tỉnh uỷ Thanh Hoá, Phó Chủ tịch Hội VHNT Thanh Hoá nhiều nhiệm kỳ. Ông vinh dự được trao Giải thưởng Nhà nước về VHNT năm 2016. |
Năm 2013, nhân dịp cùng đoàn Hội Nhà văn Việt Nam về đi thực tế tại Nông Cống, Thanh Hóa, tôi có đề nghị với lãnh đạo huyện Nông Cống cho đoàn về xã Trường Giang thắp hương cho nhà thơ Minh Hiệu. Đoàn về Nông Cống có nhà thơ Văn Đắc, nhà văn Nguyễn Văn Đệ, nhà văn Từ Nguyên Tĩnh và tôi. Phó ban Tuyên giáo Huyện uỷ Nông Cống dẫn đoàn đi. Anh con trai út của nhà thơ Minh Hiệu, đại tá quân đội mới về phép, rất nhiệt tình đưa chúng tôi lên tầng 2 nơi thờ Minh Hiệu để vái cụ.
Một gian thờ đầy sách vở, các tác phẩm của Minh Hiệu đã xuất bản và di cảo của Minh Hiệu. Sau khi thắp hương xong, nhà văn Từ Nguyên Tĩnh bảo tôi:
- Phải làm toàn tập Minh Hiệu để tỏ lòng nhớ đến nhà thơ. Lê Tuấn Lộc chủ trì đi.
Tôi hào hứng nhiệt tình ngay và nói với nhà văn Từ Nguyên Tĩnh:
- Hay đấy. Tư liệu thế nào?
Nguyễn Văn Bính, con trai Minh Hiệu nói ngay:
- Tất cả tư liệu, tác phẩm đã xuất bản, di cảo của bố em còn lại rất nhiều. Em sẽ cấp cho các anh.
Ý tưởng ấy của Từ Nguyên Tĩnh cứ day dứt tôi mãi. Tôi và nhà thơ Minh Hiệu đồng hương Nông Cống, ông là người dìu dắt tôi những năm đầu đời vào với văn chương. Nhưng làm tuyển tập Minh Hiệu thì đây là một vấn đề không đùa vì phức tạp nhiều chuyện phải chuẩn bị quá. Thời gian đâu, tài chính đâu, lấy ai mà làm cùng với mình. Mặt khác, dân văn nghệ xứ Thanh còn sống, ai hiểu Minh Hiệu để mình gặp và tìm hiểu.
Sau khi về Hà Nội, tôi điện thoại và bàn với Từ Nguyên Tĩnh để anh chủ trì và tôi cùng tham gia. Từ Nguyên Tĩnh chối ngay vì thấy phức tạp quá, anh bảo không có thời gian và động viên tôi cứ làm đi. Khó khăn thì ta gỡ dần.
Tôi quyết định bằng mọi cách sẽ chuẩn bị bằng được các tư liệu về Minh Hiệu, nếu không toàn tập thì tuyển tập. Tuy nhiên, trong tay tôi là chưa có một tí gì về Minh Hiệu cả ngoài một tập ký Quế Ngọc Châu Thường mà nhà thơ đã tặng tôi cách đây khoảng 15 năm.
Tôi đặt vấn đề này với nhà thơ Hữu Thỉnh, Chủ tịch Liên hiệp các hội VHNT Việt Nam, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam. Anh Hữu Thỉnh ủng hộ ngay và nói Hội Nhà văn Việt Nam sẽ tài trợ cho việc in tuyển tập Minh Hiệu ở mức độ cao nhất. Anh Hữu Thỉnh hỏi tôi:
- Dung lượng tuyển tập khoảng độ bao nhiêu trang ?
Tôi bảo anh:
- Khoảng 2000 trang.
(Thực ra thì tôi chỉ áng chừng thế thôi. Chính xác bao nhiêu trang thì chưa định được). Anh bảo tôi:
- Thế thì được, nhưng Hội Nhà văn thì ít tiền lắm. Cao nhất cũng chỉ được 20 triệu đồng. Nếu muốn tài trợ cao hơn phải đưa sang Liên hiệp các hội VHNT Việt Nam. Nhưng Lê Tuấn Lộc cứ chuẩn bị đề cương đi rồi tài chính sẽ tính sau. Gia đình cũng phải đóng góp vào mới có tuyển tập được. Đây là việc lớn, phải huy động vốn từ nhiều nguồn.
Gia đình bác Minh HIệu, từ anh con trai Nguyễn Văn Đính, con trai út Nguyễn Văn Bính, con dâu Nguyễn Thị Nhung đều rất vui và nhiệt tình chuẩn bị.
Nguyễn Văn Bính trước khi đi công tác đặc biệt ở Lào, còn bảo tôi:
- Em đi xa, tiền nong thiếu bao nhiêu anh cứ điện cho nhà em chuẩn bị. Ta sẽ lo đủ hết !
Ngày hoàn thành bản thảo, tôi cho in thử 1 cuốn và điện cho Bí thư Huyện ủy Nông Cống Phạm Minh Chính biết. Anh Chính bảo phải báo tin cho linh hồn nhà thơ Minh Hiệu biết. Tôi về Nông Cống ngay và cùng anh Phạm Minh Chính đánh xe về tận xã Trường Sơn và dâng hương báo tin cho nhà thơ Minh Hiệu ở mộ của cụ, xin cụ phù hộ độ trì cho công việc tiếp theo.
Từ ý tưởng ban đầu cho đến bây giờ, bộ Minh Hiệu tuyển tập dày dặn gần 1000 trang đã có trên tay bạn đọc. Đây là một cố gắng lớn của Hội Nhà văn Việt Nam mà người nhiệt tình nhất là nhà thơ Hữu Thỉnh, sau đó là đóng góp của gia đình.
Về Minh Hiệu có nhiều tài liệu phong phú có thể tham khảo nghiên cứu trong các đề tài luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ văn chương. Minh Hiệu là một con người mẫu mực về tư cách đạo đức, về phong cách nhà văn.
 |
| Nhà thơ Minh Hiệu (1924-2024) |
Thực ra thì sau khi biên soạn xong công trình MINH HIỆU TUYỂN TẬP, tôi thấy đã là cố gắng lắm rồi. Mấy ai nghĩ là sẽ có thêm một sự kiện nào khác. Nhưng tôi cũng nói có tính xa hơn với đại tá Nguyễn Văn Bính, con trai Minh Hiệu: Chuẩn bị chọn ra các tác phẩm tiêu biểu của bác Minh Hiệu để sau này có đủ điều kiện thì đề nghị xét Giải thưởng Nhà nước về VHNT.
Sau khi tác phẩm xuất bản xong đã là cuối năm 2014. Tôi đề nghị với nhà thơ Hữu Thỉnh cho hội thảo về Minh Hiệu ở Hà Nội. Nhà thơ Hữu Thỉnh, lúc giờ là Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam đề nghị: Cần phải tổ chức hội thảo về Minh Hiệu tại Thanh Hóa để tỉnh thấy rõ hơn về vai trò và công trạng của Minh Hiệu với VHNT tỉnh nhà. Tôi báo cáo việc này với anh Đỗ Trọng Hưng, lúc đó là Thường vụ Tỉnh ủy, Trưởng ban Tuyên giáo Tỉnh ủy (hiện nay là Bí thư Tỉnh ủy). Anh Hưng nói với tôi qua điện thoại vẻ băn khoăn: Cuối năm rất nhiều việc, không biết có tổ chức được không, anh Lộc hãy để từ từ. Thế nhưng mấy ngày sau, anh Đỗ Trọng Hưng chủ động điện cho tôi: Tổ chức hội thảo được. Ta sẽ có cách: Ăn ngủ tại tỉnh do Tỉnh ủy lo, dâng hương tại quê nhà và tiếp khách tại Nông Cống có Huyện ủy và UBND huyện lo. Còn hội thảo sẽ làm tại Đại học Hồng Đức do trường tổ chức chính, phối hợp với Hội Nhà văn Việt Nam, trường sẽ tài trợ ăn trưa. Tôi nghe mà như mở cờ trong bụng.
Nhà thơ Hữu Thỉnh bận không đi hội thảo được. Tôi điện cho GS Tô Ngọc Thanh, Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian, mời bác đi vì bác là người gắn bó với Minh Hiệu rất lâu. Nhưng cách hội thảo một ngày, GS Tô Ngọc Thanh điện cho tôi: - Tôi phải làm chủ tịch hội đồng chấm luận án TS, chắc là không vào được, sẽ có GS.TS Nguyễn Xuân Kính, Phó Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian vào dự. Anh yên tâm. Tôi tin anh Kính thì rất rõ về Minh Hiệu.
Ngày hội thảo, tôi đi từ 5h sáng tại Hà Nội nhưng đến 7h sáng đang trên xe đã nghe điện thoại của GS Tô Ngọc Thanh: - Tôi đã đi từ 4h sáng và bây giờ đang ở cổng Tỉnh ủy Thanh Hóa. Tôi vui quá. Ông già giáo sư ấy quá tuyệt vời.
Hội thảo có nhiều ý kiến hay về Minh Hiệu nhưng có một ý kiến của GS Tô Ngọc Thanh làm tôi đặc biệt lưu ý. Ông nói đại ý, với Minh Hiệu, ông chỉ là học trò. Và ông kể về những ngày về bản mường ở miền Tây Thanh Hóa đi sưu tầm tục ngữ dân ca mường Thanh Hóa như thế nào. Tôi hiểu. Hội thảo đã thành công và người ta đã đánh giá về Minh Hiệu đúng như những gì bản chất ông đã có. Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Thanh Hóa đã cố gắng rất lớn để hội thảo tổ chức được vào cuối năm bận rộn.
Vấn đề Giải thưởng Nhà nước về VHNT của Minh Hiệu cũng nhiều khó khăn rắc rối. Khi đã có thông báo của Nhà nước làm thủ tục xét thưởng, Nguyễn Văn Bính, con trai bác Minh Hiệu, hỏi ý kiến tôi, tôi bảo: Làm hồ sơ gửi về Hội Nhà văn Việt Nam, nhưng làm thêm một bộ nữa gửi về theo con đường tỉnh Thanh Hóa. Tôi gặp nhà thơ Hữu Thỉnh, xin ý kiến. Anh Hữu Thỉnh vỗ vai tôi: Cứ gửi hồ sơ về Hội Nhà văn Việt Nam, nhưng xét tại Hội Nhà văn Việt Nam kỳ này đông lắm và phức tạp. Theo mình, nên gửi một bộ hồ sơ về tỉnh vì bác Minh Hiệu có nhiều uy tín với tỉnh Thanh Hóa. Gia đình bác Minh Hiệu đã gửi một bộ về Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Thanh Hóa.
Sau khi xét ở tỉnh, Nguyễn Văn Bính điện cho tôi: Bố em đã được thông qua tại tỉnh. Hội đồng xét 100% đồng ý rồi. Tôi yên tâm, nhưng lo nhất vẫn là xét ở hội đồng cấp Nhà nước. Sau khi xét ở Hội Nhà văn Việt Nam, rất nhiều vấn đề phức tạp: trường hợp nhà văn Bảo Ninh, nhà thơ Xuân Quỳnh được tranh luận gay gắt và có nhiều khả năng khó vào cấp Nhà nước. Không thấy nói gì đến Minh Hiệu. Trong danh sách Hội Nhà văn Việt Nam đưa lên Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, không có Minh Hiệu. Tôi hơi thất vọng. Một lần, nhân làm việc với nhà thơ Hữu Thỉnh, tôi hỏi Minh Hiệu có được qua hội đồng Nhà nước không, anh Hữu Thỉnh trả lời vẻ buồn rầu: - Rất tiếc, bác Minh Hiệu không có trong danh sách. Tôi hỏi GS Tô Ngọc Thanh qua điện thoại, bác bảo tôi, giọng hồ hởi: - Sao lại không được, bác Minh Hiệu thuộc tốp những nhà văn được phiếu cao nhất trên 90%. Tôi ở trong hội đồng xét cấp Nhà nước mà. Nhưng bác Minh Hiệu được xét trong hội đồng về văn học dân gian. Tôi chỉ cần nói Tô Ngọc Thanh còn là học trò của Minh Hiệu là hội đồng ủng hộ hết… Nghe bác Tô Ngọc Thanh nói thế, tôi vỡ nhẽ ra tất cả. Kết quả, nhà thơ Minh Hiệu đã được Giải thưởng Nhà nước về VHNT 2016.
Hôm trao giải thưởng ở Nhà hát Lớn thành phố Hà Nội, tháng 5 năm 2017, khi kết thúc sự kiên, nhà thơ Hữu Thỉnh từ trên sân khấu bước xuống hàng ghế đầu nhà hát, bắt tay tôi và nói một câu chân tình: Anh em ta đã hoàn thành nhiệm vụ với người đã mất. Linh hồn bác Minh Hiệu đã được mát mẻ. Tôi tự hỏi: Nếu không làm được Tuyển tập Minh Hiệu và không tổ chức hội thảo về Minh Hiệu được thì không biết đến bao giờ nhiều vấn đề về Minh Hiệu mới được làm sáng tỏ và Giải thưởng Nhà nước về VHNT chắc cũng còn xa xôi lắm.
Nhà thơ Minh Hiệu nổi bật nhất trong thơ ca kháng chiến chống Pháp là bài Mưa núi. Nhà thơ Hữu Thỉnh đã từng nói trong Lời giới thiệu Tuyển tập Minh Hiệu xuất bản năm 2014: “Bài thơ mang đặc điểm chung của thơ ca buổi đầu kháng chiến chống Pháp. Khỏe, tươi, vạm vỡ, nhiều chi tiết sống...” Nhưng bài thơ nổi tiếng, được truyền tụng và đăng rất nhiều báo sau cải cách ruộng đất và sửa sai là bài thơ gửi vợ: Tơ vò. Đây là bài thơ đã tỏ rõ nhân cách chân chính của Minh Hiệu. Thực ra, bài thơ này là bài thơ gửi riêng cho vợ để động viên tinh thần vợ khi gia đình Minh Hiệu bị quy sai địa chủ, khi Minh Hiệu đang ở trong tù. Nhưng khi mọi người biết được thì bài thơ lại không phải là riêng nữa mà là cái chung cần chỉnh huấn sau sửa sai. Nén lòng mình lại để vợ yên lòng. Nhân cách ấy của Minh Hiệu, sau này trong Hội thảo Minh Hiệu ở Đại học Hồng Đức năm 2014 đã nhiều nhà văn nhắc đến:
Tơ đã vò
Đừng cho tơ thắt nút
Đừng sốt ruột mà đứt hư tơ
...
Em ơi, bình tĩnh đợi chờ
Sau này Đảng sửa như tơ gỡ dần...
Ở Hội Nhà văn Việt Nam, nhân cách của Minh Hiệu được các nhà văn mến phục. Trước khi Minh Hiệu mất khoảng 1 năm, Hội có tài trợ cho ông 1 triệu đồng để đầu tư sáng tác. Sách chưa xong thì Minh Hiệu ốm nặng. Trước khi mất, ông dặn con trai Nguyễn Văn Bính phải đem trả lại khoản tiền đã gói kỹ từ lâu chưa dùng đến cho Hội Nhà văn Việt Nam. Nhà thơ Nguyễn Hoa, Trưởng ban Tổ chức hội viên đã nhận lại khoản tiền này. Các nhà văn rất cảm kích tinh thần minh bạch, khảng khái của ông.
Người viết, cái lưu lại trong lòng người đọc là chất lượng nghệ thuật và giá trị về tư tưởng. Nhưng nhân cách và tư cách của nhà văn là một phần quan trọng để đánh giá con người họ trước thời đại. Nhiều thế kỷ qua, trong văn học Việt Nam đã có nhiều minh chứng cho những nhà văn, nhà thơ rất khảng khái và trong sạch. Nghèo nhưng không hèn. Bị oan khuất vẫn ngẩng đầu lên. Minh Hiệu là một ví dụ.
Lê Tuấn Lộc | Báo Văn nghệ
--------
Bài viết cùng chuyên mục:
