Được đào tạo ở Romania, Pháp, Bỉ và đã thực hiện công việc giảng dạy nhiều năm tại Hà Nội và Paris, đến giờ ở tuổi 63 sau hơn 30 năm định cư tại Pháp, sinh 4 đứa con trên đất Pháp, tôi càng lúc càng nhận ra, những giá trị văn hóa luôn gây cảm hứng và hấp dẫn tôi tìm hiểu, nghiên cứu và viết sách. Tôi coi đây như một sứ mệnh, để hàng năm trở về đất Mẹ yêu thương, trong vai trò nhà nghiên cứu, sứ giả, cầu nối văn hóa Việt Pháp (hiện là Chủ tịch Hội Aurore - Ánh sáng - tổ chức phi lợi nhuận chuyên xúc tiến nhiều cuộc trao đổi giao lưu văn hóa giữa Việt Nam và Pháp). Tôi đã từng ngạc nhiên và thấy thú vị khi làm công trình về Đạo Cao Đài Việt Nam, thấy Victor Hugo là một vị Thánh của đạo này.

Tượng V.Hugo tại Vương quốc Luxembourg

Ít khách du lịch biết, Nhà thờ Đức Bà là điểm cây số không (0) của nước Pháp. Mấy hôm trước vụ cháy lịch sử, tôi còn dẫn nhà sử học Dương Trung Quốc đến, chỉ cho anh để chụp ảnh kỷ niệm trước cột số 0. Anh cũng đến nhiều lần, nhưng không để ý mốc cây số do Vua Louis thứ 15 đề nghị vào năm 1769. Năm 1786, Vua Louis thứ 16 đã ra sắc lệnh đặt cột mốc chính thức trước nhà thờ tại đó. Đến 1924, Tòa Thị chính Paris sau nhiều lần tranh cãi cũng đi đến quyết định đặt một tấm đồng hồng ở giữa. Nhiều người đúng chụp ảnh kỷ niệm làm cho miếng đồng mầu hồng bóng lên.

Nhà thờ Đức Bà xây dựng lâu nhất thời đó, 185 năm kể từ khi viên gạch đầu tiên được đặt năm 1163 do Đức Hoàng Alexandra 3, nên nhiều con chiên nói: "Tôi không thể sống hơn 100 năm để thấy nhà thờ khánh thành". Nhà thờ này xây trên nền của 4 đền thờ nhỏ cũ.

Thời kỳ công xã Paris, một số cuộc cách mạng đã tàn phá Nhà thờ Đức Bà, một biểu tượng của nhà thờ giữa Paris. Nhiều ý kiến tán thành phá bỏ nhà thờ để chứng minh một nước Cộng hòa Pháp đã tách khỏi ảnh hưởng nhà thờ, và xây dựng trên nền tảng Tự do - Bình Đẳng - Bác Ái, một nền giáo dục hoàn toàn khách quan, dân chủ, phi tôn giáo. Nhà thờ trở nên hoang tàn. Thật may mắn nhờ có Victor Hugo (1802-1885), nhà thờ được tồn tại. Kiệt tác Nhà thờ Đức Bà ra đời năm 1831, đã cứu thánh đường. V.Hugo đã viết: "Chắc chắn, nhà thờ Đức Bà không chỉ hôm nay mà mãi mãi là thánh đường sang trọng tuyệt vời".

Tiểu thuyết Nhà thờ Đức Bà với nhân vật nổi tiếng thằng gù Quasimodo và cô gái du mục luôn nhảy múa trước quảng trường trước nhà thờ Đức Bà. Quasimodo, mang thân hình xấu xí, bị bỏ rơi khi mới ra đời, sống suốt đời nương cửa nhà thờ làm người rung chuông, chính là người mang tâm hồn cao thượng sẵn sàng, dù phải nhảy vào lửa để cứu cô gái du mục. Esmeralda tượng trưng cho tự do, cho nghệ thuật. Nàng hiện thân cho ánh sáng văn hóa tự do lung linh Paris. Hy sinh vì nàng là hy sinh vì tự do vì nghệ thuật.

Những người khốn khổ của Victor Hugo được giới thiệu trong Bảo tàng Cống ngầm Paris

Tiểu thuyết tầm vóc mang đầy ý nghĩa nhân văn, thu hút vô vàn độc giả. Khi tác phẩm nổi danh, Tòa Thị chính Paris đã quyết định trùng tu lại nhà thờ Đức Bà năm 1843, dưới sự chỉ huy của hai nhà kiến trúc Eugène Viollet-le-Duc và Jean-Baptiste-Antoine Lassus. Thật tuyệt vời, nhờ tác phẩm văn học mà một công trình lịch sử trên thế giới được cứu sống. Mỗi tác phẩm hay là một vũ khí hữu ích vì nhân loại. Tác phẩm được dựng phim, và đặc biệt dựng thành nhạc kịch (Opéra) ở nhiều quốc gia.

Victor Hugo được coi là vị cứu tinh của nhà thờ Đức Bà. Tác giả của Những người khốn khổ đã thức tỉnh nhân loại lòng vị tha như Chúa. Cây đèn nến đã thức tỉnh tâm hồn Jean Valjean. Đấy là Ánh sáng của Chúa. Nhà thờ là nơi cưu mang những người khát tìm tự do đến xin tị nạn. Esmeralda thoát chết vì được Quasimodo cứu đem vào nhà thờ với danh nghĩa tị nạn. Từ nhà thờ Đức Bà đi xuyên qua khu cổ Latinh đến Vườn Luxembourg (quận 6), nơi nhân vật Marius và Codette đến đây tình tự. Nhà văn và tác phẩm của Hugo đã vinh danh bất tử cho những địa danh hấp dẫn của Paris. Ngay trong Bảo tàng Cống ngầm Paris, Victor Hugo được lưu danh với tiểu thuyết Những người khốn khổ (1862), cùng bức tranh Jean Valjean cứu Marius khỏi bãi chiến Công xã Paris. Những nơi đại văn hào sống đều trở thành bảo tàng. Vương quốc Luxembourg nơi ông bị đi đày, ngôi nhà xưa của ông trở thành nơi triển lãm thu hút khách du lịch. Tượng của Hugo được đặt ngay bên dòng sông thơ mộng.

Một tuyệt tác văn học mang tính nhân văn cao đã cứu một di sản văn hóa quốc tế, đã cứu sống nhà thờ Đức Bà cách đây hơn hai thế kỷ cho đến bây giờ. Để nhắc đến trách nhiệm của mỗi người đối với di sản văn hóa thế giới, sau vụ cháy 24 giờ, Đài Truyền hình Pháp cho phát ngay tác phẩm nhạc kịch lừng danh Nhà thờ Đức Bà với những danh ca thượng hạng.

Ngay cống ngầm, tưởng là nơi hôi thối, nhờ Victor Hugo trở thành bảo tàng thu hút du lịch. Người đọc cảm hứng thích thú với nhân vật của V.Hugo đã tò mò đến xem. Sức quyến rũ của tác phẩm mạnh đến nỗi, một giáo sư Văn khoa đại học Sư phạm, bạn đồng nghiệp của tôi lần đầu tiên qua Paris nằn nì dẫn đi xem đầu tiên là cống ngầm Paris, và theo dấu vết các nhân vật đi thăm quan tiếp Nhà thờ Đức Bà và vườn hoa Luxembourg.Vai trò văn hóa và người cầm bút đối với di sản văn hóa rất quan trọng, không chỉ thu hút đông khách du lịch mà còn có chức năng bảo tồn văn hóa. Nhờ Victor Hugo, cả thế giới biết đến Paris với Nhà thờ Đức Bà, Cống ngầm Paris, Vườn hoa Luxembourg… Khi Nhà thờ cháy, nhân loại đồng loạt nhắc nhớ Victor Hugo. Khá đông độc giả nuối tiếc đã từng đọc Victor Hugo mà chưa từng được đặt chân đến Paris, chưa tham quan nhà thờ Đức Bà. Chỉ một ngày khi nhà thờ bị cháy và hủy hoại bên trong, tháp đổ, đã có hơn 700 triệu euros của các tài phiệt sẵn sàng chi để trùng tu di tích văn hóa. Đây là ước nguyện, tâm huyết của những người mang tâm hồn văn hóa. Ngay sau đó một bài thơ vô danh được truyền đi 24 ngàn người đọc, nói lên khát vọng một di sản văn hóa tồn tại mãi với nhân loại:

Nhà thờ Đức Bà cổ kính

"Bà chỉ là phụ nữ/ Nhưng là của chúng tôi/ Dưới ngọn lửa hung tàn/ Đó là lỗi chúng tôi/ Tôi không phải con chiên/ Nhưng tôi không dửng dưng/ Trước ngọn lửa cháy bùng/ Xin bà, đừng sụp ngã/ Lời nguyện cầu độc nhất/ Là điều ước của tôi/ Bà là người cao quý/ Sống mãi với chúng tôi"

Nhà thờ Đức Bà còn là biểu tượng của niềm tin trong cuộc sống. Không phải ngẫu nhiên mà trong Hội nghị 4 bên tại Paris năm 1969, một người chắc phải đặc công tinh nhuệ mới trèo lên nóc tháp cao nhất nhà thờ Đức Bà Paris treo lá cờ với ý nghĩa hội nghị nhất định thành công. Hôm sau, trực thăng Pháp phải thả người đu dây mới gỡ được ra.

Khách du lịch mến mộ V.Hugo đến thăm địa danh theo tiểu thuyết chính là hình thức bảo tồn di sản. Victor Hugo không chỉ cứu Nhà thờ Đức Bà một lần, lần thứ hai, mà mãi mãi.

Báo Văn nghệ