Doris Lessing chào đời vào ngày 22/10 năm 1919, tại thành phố Kermanshah, Iran, trong một gia đình người Anh. Năm nay tròn 105 năm ngày sinh của bà. Tuổi thơ của bà gắn liền với những trang trại hoang vu ở Nam Rhodesia (nay là Zimbabwe), nơi cha mẹ bà di cư để khai khẩn đất đai. Cuộc sống tại châu Phi không chỉ mang lại cho Lessing những trải nghiệm quý giá mà còn trở thành nguồn cảm hứng cho nhiều tác phẩm của bà, nổi bật là Cỏ hát (The Grass Is Singing - 1950), cuốn sách khai thác sâu sắc những vấn đề về xung đột chủng tộc, bất bình đẳng xã hội và sự suy sụp tâm lý của con người trong bối cảnh thuộc địa.
Năm 13 tuổi, Lessing bỏ học. Bà chuyển đến Nam Phi làm nhiều nghề như bảo mẫu và nhân viên tổng đài, trong khi tự học qua sách vở. Bước vào thế giới văn chương từ rất sớm, bà nhanh chóng khẳng định tài năng của mình.
 |
| Doris Lessing năm 31 tuổi. Ảnh: Paul Popper. |
Doris Lessing đã kết hôn hai lần, lần đầu tiên năm cô chỉ mới 18 tuổi và ly hôn năm 22 tuổi, và để lại hai đứa con cho người chồng đầu. Hai năm sau cô cưới chồng lần thứ hai, cuộc hôn nhân cũng chỉ kéo dài vỏn vẹn 6 năm. Lessing là họ của người chồng thứ hai, và cô không biết anh ta là đặc vụ KGB cho đến khi chồng cô bị ám sát nhiều năm sau đó khi đang làm nhà ngoại giao Đông Đức. Doris, người không bao giờ tái hôn sau cuộc ly hôn thứ hai, bị giới văn học chính thống coi thường vì lịch sử tình yêu phong phú, thậm chí còn bị Russell công khai chế giễu. Cô cũng bị chỉ trích vì không giành quyền nuôi con với người chồng đầu tiên, nhiều người tố cáo cô là bà mẹ “bỏ rơi con mình”.
Ở tuổi 30, Doris đến London với con trai nhỏ và một bản thảo trong vali. Tại đây, bà đã dấn thân vào đời sống văn hóa sôi động và bắt đầu viết những tác phẩm để đời.
Tác phẩm đỉnh cao của Lessing, Cuốn sổ vàng (The Golden Notebook -1962), được coi là một trong những kiệt tác của văn học thế kỷ 20. Cuốn sách này không chỉ khám phá những xung đột giới tính và khủng hoảng cá nhân mà còn đi sâu vào các vấn đề chính trị và xã hội thời bấy giờ. Mặc dù được coi là “Kinh thánh của phong trào nữ quyền,” Lessing luôn từ chối việc gắn nhãn này cho tác phẩm của mình. Theo bà, mục đích của Cuốn sổ vàng không phải là tạo ra vũ khí trong cuộc chiến giới, mà là ghi lại “biên niên sử của thời đại.”
Cuốn sách đã gây nhiều tranh cãi khi miêu tả chân thực và thẳng thắn về đời sống tình dục, khủng hoảng tinh thần và các mối quan hệ phức tạp. Tuy nhiên, Lessing không tìm kiếm sự giải phóng từ xã hội hay văn chương, mà từ chính những góc khuất trong tâm hồn mình. Bà từng nói: “Không có gì là cá nhân một cách tuyệt đối. Khi viết về bản thân, ta cũng đang viết về người khác.”
Lessing không ngừng thử nghiệm với nhiều thể loại văn học khác nhau, từ tiểu thuyết hiện thực đến khoa học viễn tưởng trong loạt Canopus in Argos. Sự nghiệp của bà được đánh dấu bằng những bước ngoặt và tranh cãi – từ việc gia nhập Đảng Cộng sản Anh đến theo đuổi huyền học Sufi, bà luôn tìm kiếm những lối đi mới cho tư tưởng và văn chương của mình.
Hầu hết các tác phẩm của Lessing đều quan sát và phản ánh cuộc sống hiện đại từ góc độ phụ nữ, phê phán các vấn đề xã hội và chú ý đến những thay đổi chính trị. Bà đã tích cực tham gia vào các tổ chức hoạt động xã hội cánh tả từ khi còn trẻ, và sau đó gia nhập Đảng Cộng sản Anh, kết quả là vào ngày 21 tháng 8 năm 2015, một hồ sơ bí mật gồm năm tập về Lessing do cả MI5 và MI6 xây dựng đã được công khai và lưu trữ tại Cục Lưu trữ Quốc gia Anh. Hồ sơ này, trong đó có các tài liệu đã được biên tập lại theo từng phần, cho thấy Lessing đã bị MI5 và MI6 giám sát trong khoảng hai mươi năm, từ đầu những năm 1940 trở đi.
Một trong những câu chuyện đáng chú ý nhất về Lessing là khi bà gửi bản thảo dưới bút danh “Jane Somers” để thử nghiệm xem liệu một tác giả vô danh có thể được chú ý không. Nhà xuất bản đã từ chối bản thảo, minh chứng cho nhận định của bà về sự bất công trong ngành xuất bản. Lessing luôn tin rằng văn chương phải vượt qua các khuôn mẫu và nhãn mác để khám phá sự thật sâu xa nhất của con người.
 |
| Doris Lessing nhận giải Nobel Văn học ở tuổi 88. |
Năm 2007, khi nhận giải Nobel Văn học ở tuổi 88, Doris Lessing đã đùa rằng: “Giờ tôi có thể giành Giải thưởng Văn học Châu Âu rồi.” Ban giám khảo Nobel ca ngợi bà vì đã “thay đổi cách chúng ta nhìn thế giới.” Trong hơn nửa thế kỷ cầm bút, Lessing không chỉ miêu tả sinh động bối cảnh xã hội phương Tây thế kỷ 20, mà còn kết hợp phân tích tâm lý và phê phán xã hội trong các tác phẩm của mình.
Cuộc đời và sự nghiệp của Doris Lessing phản ánh một tinh thần tự do và kiên cường, luôn chống lại những khuôn mẫu và giới hạn xã hội. Với những tác phẩm để lại, bà đã góp phần định hình văn học hiện đại, trở thành nguồn cảm hứng cho các thế hệ nhà văn và độc giả.
Như chính Lessing từng viết: “Tất cả chúng ta đều được tạo nên từ những linh hồn khác nhau, nhưng điều quan trọng là phải tìm ra tiếng nói chung.” Đọc Lessing, ta không chỉ khám phá thế giới nội tâm phức tạp của con người mà còn nhận ra rằng: “Chẳng có gì mới mẻ dưới ánh mặt trời.”
