Trở lại đầu năm 2024, phòng vé Việt Nam có một cơn sốt, cùng sự lan truyền “chóng mặt” về bộ phim quốc nội Đào, phở và piano. Trước đó, dù giành chiến thắng giải Bông Sen Bạc tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ XXIII diễn ra tại TP. Đà Lạt (Lâm Đồng) vào ngày 25/11/2023, bộ phim của đạo diễn Phi Tiến Sơn (do Công ty cổ phần Phim truyện 1 sản xuất) lại chưa tạo ra được sự bùng nổ nào lớn đến vậy. Khán giả, đặc biệt là người trẻ mong muốn ra rạp để thưởng thức tác phẩm này nhưng luôn trong tình trạng “cháy vé”. Không chỉ vậy, bộ phim cũng tạo ra một số cuộc bàn luận sôi nổi về những vấn đề nóng hổi, kể về cả mặt nội dung nghệ thuật lẫn những câu chuyện về phim thuộc khu vực Nhà nước đầu tư; quá trình quảng bá và đưa các tác phẩm tương tự ra rạp.
 |
| Hình ảnh trong phim Ký sinh trùng (Parasite). |
Mới đây, bộ phim Đào, phở và piano đã được Bộ Văn hoá - Thể thao - Du lịch chọn làm đại diện Việt Nam tham dự vòng sơ tuyển giải Oscar 2024. Theo đó, có 3 tác phẩm khác ra mắt trong năm 2024 tại phòng vé Việt gồm Lật mặt 7: Một điều ước, Mai và Cái giá của hạnh phúc đã đăng ký tuyển chọn phim tham dự trên trang web của Cục Điện ảnh (cucdienanh.vn) từ ngày 9/8/2024. Đường đến Oscar của Đào, phở và piano hẵng còn dài nhưng đã mở ra những câu chuyện đáng để bàn luận về việc lựa chọn tác phẩm tham dự giải thưởng điện ảnh danh giá nhất hành tinh, cũng như quảng bá điện ảnh Việt Nam ra thế giới.
Đào, phở và piano đại diện Việt Nam tranh giải ở hạng mục Phim quốc tế xuất sắc (Best International Feature), tên trước đó là Phim nói tiếng nước ngoài xuất sắc (Best Foreign Language Film) tại Oscar 2025. Để chiến thắng hạng mục này, mỗi tác phẩm/quốc gia sẽ phải qua quy trình ba bước, từ gửi đến thẩm định, bình chọn và trao giải. Trước hết, các nước gửi tác phẩm đề cử đến Viện Hàn lâm Khoa học - Nghệ thuật Điện ảnh Mỹ từ đầu tháng 10 hằng năm. Sau khi tiếp nhận các tác phẩm, Viện Hàn lâm sẽ kiểm tra tính hợp pháp của tác phẩm để tiến đến vòng tiếp theo. Hàng trăm thành viên của Viện Hàn lâm, chủ yếu là những người theo dõi mảng điện quốc tế sẽ tham gia xem phim, thẩm định và bầu chọn ra 15 tác phẩm vào vòng tiếp theo. Danh sách rút gọn này thường được công bố vào giữa tháng 12 cùng năm; sẽ được hội đồng tuyển chọn của Oscar đánh giá một lần nữa và lựa chọn 5 cái tên cuối cùng lọt vào danh sách đề cử chính thức.
Ra mắt lần đầu vào năm 1957, Phim quốc tế xuất sắc từng là hạng mục tranh giải của những nhà làm phim châu Âu với nhiều lần chiến thắng. Châu Á, châu Phi và Nam Mỹ cũng có một vài chiến thắng đầy thuyết phục. Nếu chỉ nhìn vào số lần thắng giải, chúng ta sẽ thấy “tính địa lý” là một trong những yếu tố quyết định chiến thắng hạng mục giải thưởng này của Oscar. Châu Á từng là vùng trũng của bản đồ điện ảnh thế giới nhưng trong thập kỷ này, điện ảnh Á Đông đang tạo nên một cuộc lội ngược dòng ngoạn mục. Sự chiến thắng vang dội của Parasite (Hàn Quốc) ở các hạng mục quan trọng, bao gồm của Phim xuất sắc (Best Picture), Phim quốc tế xuất sắc (Best International Feature), Đạo diễn xuất sắc (Bong Joon Ho) là minh chứng rõ nhất cho điều này. Ngay sau đó, bộ phim Drive My Car của đạo diễn Ryusuke Hamaguchi của điện ảnh Nhật Bản tiếp tục chiến thắng hạng mục Phim quốc tế xuất sắc tại Oscar 2021. Đó là chưa kể những tác phẩm như Decision to Leave của đạo diễn Hàn Quốc - Park Chan Wook hay Perfect Days của đạo diễn Wim Wenders đại diện Nhật Bản đều là những cái tên nặng ký, gây tiếng vang tại hạng mục này của Oscar trong những năm gần đây. Có thể nói, dù trên bề mặt, điện ảnh châu Á đang ngày càng có sức hút tại Hollywood, và có cơ hội được nhìn nhận và đánh giá công tâm hơn so với trước đây.
Không chỉ mang yếu tố địa lý, Oscar thực chất cũng là một giải thưởng phản ánh tính chính trị khá rõ nét. Trước hết, dù là giải thưởng điện ảnh danh giá nhất hành tinh, nhưng nó vẫn không thể thoát khỏi “vòng kim cô” mang tên: Hollywood và nước Mỹ. Thực chất, nó là giải thưởng điện ảnh Mỹ. Vì thế, những bộ phim được chú ý, đoạt giải cũng phải “phù hợp” với nhãn quan của người Mỹ. Những câu chuyện điện ảnh như đạo diễn người Iran, Asghar Farhadi hai lần chiến thắng Oscar; hay phim Roma của đạo diễn của đạo diễn Alfonso Cuaron chiến thắng Phim Quốc tế xuất sắc (2019) giữa tình hình Mexico - Mỹ với vấn đề nhập cư căng thẳng không hoàn toàn là chiến thắng ngẫu nhiên.
Phim hay là điều kiện tiên quyết nhưng chưa bao giờ là điều kiện đủ để giành chiến thắng tại Oscar. Nhiều nhà bình luận, thậm chí các nhà làm phim, diễn viên từng chia sẻ rằng, Oscar là một chạy đua hàng triệu đô la nếu muốn giành chiến thắng. Tờ Variety từng cho biết, hãng phim phải bỏ ra trung bình từ 3 - 10 triệu đô la để các giám khảo “cân nhắc” đến tác phẩm trong đường đua tranh cử. Những chiến dịch dưới tên gọi “For Your Consideration” (tạm dịch: Hãy cân nhắc) không chỉ đơn giản là những bộ hồ sơ dày cộp, những buổi chiếu phim và thuyết trình về tác phẩm, những tấm biển quảng cáo lớn trên đường phố mà thậm chí là những bữa tiệc. Parasite chiến thắng vang dội tại Oscar đầu thập kỷ này không chỉ bởi đó là một trong những tác phẩm xuất sắc nhất trong lịch sử điện ảnh mà còn ở chiến dịch quảng bá và vận động tranh cử tài tình của hãng Neon (Mỹ) và CJ (Hàn Quốc). Đằng sau chiến thắng hạng mục Phim quốc tế xuất sắc và ứng cử nặng ký cho Phim xuất sắc tại Oscar 2024 của The Zone of Interest của đạo diễn Jonathan Glazer cũng là bởi hãng Neon.
Như vậy, để chiến thắng tại Oscar, nó cần nhiều hơn một tác phẩm điện ảnh xuất sắc, nó còn là sự thâm nhập sâu rộng vào Hollywood với những chiến lược rõ ràng, có thể tốn kém thời gian, sức lực và tiền bạc. Tuy nhiên, những chiến thắng này sẽ góp phần tạo nên quyền lực mềm, thúc đẩy quảng bá văn hoá, và đất nước của các quốc gia đến quốc tế.
Để thắng giải Phim quốc tế xuất sắc tại Oscar, một số yêu cầu cơ bản như thoại bằng tiếng Anh không quá 1/2 thời lượng phim. Từ 2006 trở về trước, hạng mục này chỉ chấp nhận phim nói hoàn toàn bằng ngôn ngữ của quốc gia gửi phim tham dự. Phim phải hoàn toàn do đội ngũ bên ngoài US sản xuất. Phim phải ít nhất từng công chiếu 1 lần tại quốc gia trong vòng 7 ngày. Như vậy, Đào, phở và piano hoàn toàn đủ điều kiện để tham gia vòng sơ loại năm nay. Tuy nhiên, để tiến đến “giấc mơ” Oscar, điện ảnh Việt Nam thực sự phải hiểu được những quy luật đã nhắc đến trên đây.
Ngày càng nhiều nhà làm phim và tác phẩm của Việt Nam gây chú ý trên thế giới, tại các Liên hoan phim uy tín như Cannes, Berlin, Venice, Toronto, Busan và một số giải thưởng điện ảnh quốc tế khác. Những cái tên trong “làn sóng mới” như Trần Thanh Huy, Phạm Thiên Ân, Phạm Ngọc Lân, Dương Diệu Linh, Hà Lệ Diễm… đang tạo ra những tiếng nói khác biệt và ấn tượng của điện ảnh Việt Nam trên thế giới. Việc bồi dưỡng và tạo điều kiện cho các nhà làm phim tiềm năng và khẳng định ngôn ngữ điện ảnh độc đáo là một trong những bước đi lâu dài và vững chắc để điện ảnh Việt Nam tiếp tục phát triển.
Một tác phẩm điện ảnh hay là điều kiện tiên quyết để giành chiến thắng tại đấu trường quốc tế. Việc tham gia Oscar không chỉ đơn thuần là gửi tác phẩm hay tham dự mà còn là một chiến dịch dài hơi, trong đó có câu chuyện giới thiệu và quảng bá tác phẩm và điện ảnh Việt Nam đến thế giới. Một số nước từng mời các chuyên gia Hollywood đến để giới thiệu và trao đổi, xúc tiến điện ảnh; một số khác thực hiện các chiến dịch tranh cử thông qua các đơn vị phát hành lớn tại Mỹ. Quy trình này tốn kém cả mặt tiền bạc lẫn công sức nhưng luôn tạo ra những cơ hội và sự quan tâm vững chắc của điện ảnh một quốc gia đến với Oscar.
Trong làn sóng điện ảnh châu Á đang lên tại Mỹ và phương Tây, khi hình ảnh châu Á được nâng cao và có cái nhìn khách quan hơn, Việt Nam sẽ có nhiều cơ hội hơn để đến với các giải thưởng quốc tế. Bên cạnh đó, những dấu ấn về mặt nội sinh ở các tài năng và tác phẩm gây ảnh hưởng tại các LHP quốc tế thời gian qua cũng tạo cơ hội lớn để Việt Nam đến với Oscar. Tuy đường còn dài, nhưng nếu chuẩn bị kỹ lưỡng, điện ảnh Việt Nam sẽ có nhiều cơ hội hơn nữa để gặt hái những trái ngọt tại quốc tế.
------------
Bài viết cùng chuyên mục:
